Een teruggetrokken studie over het homohuwelijk was voor de New York Times aanleiding een lijst op te stellen van wetenschappelijke uitglijders sinds 1980, met de suggestie dat de academische mores achteruit hollen. Maar is dat wel terecht?
In de spraakmakende studie naar homohuwelijk, die een sterk effect had op de publieke opinie, beweerde politicoloog Michael LaCour dat de houding tegenover homohuwelijk veranderd kan worden door een kort gesprek met de betrokkenen.
In de studie bleken onwaarheden te staan. Zo beweerde LaCour deelnemers betaald te hebben en dat verschillende instanties het onderzoek ondersteunden. Beide beweringen konden niet bevestigd worden.
Geluiden uit de ruimte onthullen verborgen kosmische verschijnselen
Van micrometeoroïden die ruimtevaartuigen bombarderen tot bliksem op Saturnus: kosmische signalen omzetten in geluid kan tot opmerkelijke ontdekkinge ...
Maar het grootste struikelblok was dat LaCour de ruwe data niet beschikbaar wilde stellen toen anderen vragen begonnen te stellen. Hij beweert dat hij de data maanden geleden al heeft verwijderd.
Vergeefse replicatie
Twee studenten van de University of California in de VS legden de studie onder de loep en probeerden tevergeefs de resultaten te repliceren. In een poging toch de ruwe data ter beschikking te krijgen, nam een van de studenten contact op met het bedrijf dat, volgens LaCour althans, de studie had uitgevoerd. Het bedrijf beweerde geen kennis te hebben van de studie.
De studie van LaCour werd teruggetrokken toen LaCour zijn rauwe data weigerde te overhandigen aan de co-auteur van de studie, politicoloog Donald Green.
Lijst
Naar aanleiding van het verdachte onderzoek naar homohuwelijk schreef de Amerikaanse krant New York Times over andere bijzondere gevallen van teruggetrokken publicaties. Ze stelden een lijst op waar onder andere de naam van de Nederlandse psycholoog Diederik Stapel prijkte.
Stapel fraudeerde in tientallen van zijn onderzoeken, waarbij hij data soms volledig uit zijn duim zoog. Stapel kwam er ruim tien jaar lang mee weg omdat hij de enige persoon was die inzicht had in de gegevens van zijn onderzoek, net als LaCour in de studie naar homohuwelijk.
‘Stapel heeft gewoon de boel gigantisch geflest,’ zegt sociaal-psycholoog Roos Vonk in een interview met New Scientist dat volgende maand verschijnt. Samen met Stapel onderzocht Vonk het verschil in karakter tussen vleeseters en vegetariërs. Dat onderzoek bleek achteraf gebaseerd op door Stapel verzonnen onderzoeksgegevens. ‘Hij heeft gewoon op de keukentafel dat tabelletje in zitten typen’, zegt Vonk in het interview.
In 2011 leverde Stapel vrijwillig zijn doctorstitel in.
Een ander bekend controversieel voorbeeld is van Britse onderzoekers die beweerden dat vaccinaties autisme veroorzaken. In 2010 werd de studie teruggetrokken, maar de onbewezen conclusie heeft zijn stempel gedrukt op de maatschappij – tot op de dag van vandaag zijn er ouders die vaccinaties voor hun kinderen weigeren uit angst voor autisme.
Vertienvoudigd in tien jaar
Hoe kwalijk de situatie ook is, het komt relatief vaak voor dat publicaties een grote invloed hebben op de publieke opinie en later onwaar blijken te zijn. Een studie van wetenschappelijk tijdschrift Nature uit 2011 laat zien dat het aantal teruggetrokken studies vertienvoudigde in de afgelopen tien jaar.
We kunnen ons echter afvagen of deze stijgende lijn echt zorgwekkend is. Als het betekent dat de wetenschappelijke gemeenschap zichzelf strenger in de gaten houdt, dan is dit een gewenste trend. Misschien zijn zulke opmerkelijke gevallen van fraude zelfs nodig om ons alert te maken op iets dat al lange tijd gebeurt.
We kunnen niet uitgaan van een toename in de wetenschapsfraude zolang er geen goed en grondig wetenschappelijk onderzoek naar gedaan is, betoogde emeritus hoogleraar sociologie Kees Schuyt eerder in New Scientist. Zo is het onbekend hoeveel plagiaat en fraude er vroeger onder het tapijt werd geveegd. Bovendien is er het teller- en noemerprobleem: er zijn meer meldingen van beweerde fraudes dan voorheen, maar de verhouding tussen de gemelde zaken in relatie tot publicaties is onbekend.
Peer rewiew
Of het aantal misstanden nu toeneemt of niet, het feit dat wetenschappelijke duimzuigerij toch van tijd tot tijd de pagina’s van wetenschappelijke tijdschriften bereikt, is erg genoeg. En dat terwijl collega-wetenschappers elke publicatie beoordelen voordat die gepubliceerd wordt.
Als we ons zorgen maken over de wetenschappelijke integriteit, moet misschien eerst het systeem van peer review onder de loep. De kans is groot dat er dan nog meer onderzoeken teruggeroepen moeten worden – maar dan voor publicatie.
Altijd op de hoogte blijven van het laatste wetenschapsnieuws? Meld je nu aan voor de New Scientist nieuwsbrief.
Lees ook: