Een eeuwenoud immunologisch dogma is definitief omvergeworpen. Aangeboren immuuncellen hebben wel degelijk een geheugen. Mogelijk kunnen we dat geheugen gebruiken om ons immuunsysteem te trainen.
Het aangeboren immuunsysteem heeft, net als het verworven immuunsysteem, geheugencapaciteit. Dat concludeert hoogleraar geneeskunde Mihai Netea van het Radboud UMC Nijmegen met een internationaal team in een publicatie in Science.
Het immuunsysteem is de lijfwacht van ons lichaam. Continu probeert het ons lijf vrij te houden van indringers. Twee verdedigingslinies werken samen in de strijd tegen bacteriën, virussen en andere ziekteverwekkers. De eerste linie moet indringers herkennen en de rest van het systeem alarmeren. Die taak wordt uitgevoerd door gespecialiseerde witte bloedcellen van het aangeboren immuunsysteem. Vervolgens worden de ziekteverwekkers definitief uitgeschakeld door de witte bloedcellen die tot de tweede linie behoren, het verworven immuunsysteem.
Op eigen houtje fitnessen oorzaak van veel blessures
Een op de vijf Nederlanders doet aan fitness. Dat leidt tot een miljoen blessures per jaar. Bewegingswetenschapper Lisa Noteboom onderzocht hoe die ku ...
Waar het aangeboren immuunsysteem snel een grof onderscheid maakt tussen lichaamseigen en lichaamsvreemd, komt het verworven immuunsysteem pas later, maar wel gerichter, in actie. De verworven afweercellen herkennen elk één specifiek antigen en kunnen dus ieder één potentiële ziekteverwekker uitschakelen.
Bewaren
Zodra de juiste verworven afweercel gealarmeerd is, vermenigvuldigt die zichzelf vaak. Niet alleen om alle ziekteverwekkers snel te kunnen vernietigen, maar ook om wat geactiveerde cellen te bewaren voor later. Wanneer dezelfde indringer je lichaam nogmaals betreedt, slaan de bewaarde cellen meteen toe.
Dankzij die bewaarde cellen van het verworven immuunsysteem heeft ons immuunsysteem een geheugen. Lange tijd dachten wetenschappers dat de effecten van dit geheugen, zoals de werking van vaccinaties, alleen op de verworven immuuncellen berusten. Wetenschappers zagen niet in waarom aangeboren immuuncellen, die enkel een grof onderscheid maken, bewaard zouden moeten worden voor later.
Maar die aanname is verleden tijd. Volgens Netea en collega’s is er nu zo veel bewijs voor de trainbaarheid van het aangeboren immuunsysteem dat de immunologie er niet langer omheen kan.
Hints
De eerste aanwijzing voor het geheugen van het aangeboren immuunsysteem stamt al uit de jaren dertig, toen het BCG-vaccin tegen tuberculose werd geïntroduceerd. Het viel artsen op dat tegen tbc gevaccineerde kinderen ook minder vaak stierven aan andere infecties. Niet alleen leek de vaccinatie er dus voor te zorgen dat het verworven immuunsysteem sterker reageert op de tuberculosebacterie, ook leken de aspecifieke, aangeboren immuuncellen van de kinderen door de vaccinatie getraind. ‘Zonder dat we het doorhadden heeft het vaccin de afgelopen decennia miljoenen kinderlevens gered – en niet alleen door tuberculose te voorkomen’, vertelt Netea.
Het duurde zo’n zeventig jaar voordat de aandacht van wetenschappers opnieuw gewekt werd. Ook planten, insecten en octopussen, die allen geen verworven immuuncellen bezitten, bleken beter beschermd tegen verschillende ziekteverwekkers na specifieke infecties. Bovendien bleek de afweerreactie van muizen, die zodanig gemodificeerd zijn dat ze een verworven immuunsysteem missen, versterkt na bepaalde bacteriële, virale of parasitaire infecties én na vaccinatie met het BCG-vaccin. ‘Supersterke argumenten voor een zekere mate van geheugen in het aangeboren afweersysteem’, aldus Netea.
Al deze hints deden de onderzoeksgroep van de Nijmeegse hoogleraar ertoe besluiten om het effect van BCG-vaccinatie te testen op het aangeboren immuunsysteem van gezonde vrijwilligers. Het vaccin bleek cytokineproductie (eiwitten die afweercellen gebruiken om met elkaar te communiceren) van cellen van het aangeboren immuunsysteem te verhogen. Bovendien nam het aantal receptoren waarmee indringers worden herkend op aangeboren afweercellen toe. Die effecten hielden tot wel 3 maanden na vaccinatie aan. De onderzoekers concludeerden dat de eerste linie van ons afweersysteem een aspecifiek geheugen bezit. Dat betekent dat we ons immuunsysteem kunnen trainen.
Vaccinaties verbeteren
Onder leiding van Netea publiceert een groep immunologisch experts nu een gedetailleerd overzicht van al het bewijs voor een trainbaar immuunsysteem. Volgens de wetenschappers schreeuwt de vondst om vervolgonderzoek naar de mogelijke toepassingen van het geheugen van het aangeboren immuunsysteem.
Zo onderzoekt Netea momenteel of de geheugenfunctie van het aangeboren immuunsysteem gebruikt kan worden om bestaande vaccinaties te verbeteren. Ook zou training het immuunsysteem van vatbare pasgeborenen en ouderen kunnen versterken. ‘Het is niet nodig om vaccinatie tegen tuberculose weer te introduceren in Nederland, maar het vaccin kan wel gebruikt worden in vatbare groepen’, zegt Netea. Bovendien zou het geheugen geremd kunnen worden in allerlei ziekten waarbij afweersysteem overactief is, zoals artherosclerose en diabetes. ‘Wie weet helpt het dan juist om het afweersysteem te ont-trainen,‘ aldus Netea.
Lees ook:
- Onderzoek de gunstige bijwerkingen van vaccins
- Koppels stemmen immuunsysteem op elkaar af
- Hersenetende amoebe doodt je met je eigen immuuncellen
- Nederlanders ontwikkelen vaccin tegen vogelgriep