Een liedje kan je definitie van zuivere muziek behoorlijk beïnvloeden, zo blijkt uit nieuw onderzoek. Mensen die valse tonen normaal gesproken feilloos herkennen, kunnen dat tijdelijk niet meer als ze luisteren naar een symfonie die zeer geleidelijk van toon verandert.
Tijdens het onderzoek luisterden proefpersonen met een absoluut gehoor, een eigenschap waardoor ze toonhoogten goed kunnen herkennen, naar een symfonie van Brahms. Muziekwetenschappers van de universiteit van Chicago hadden het eerste kwartier van het muziekstuk aangepast, zodat de toonhoogte elke minuut omlaag ging met twee cent, oftewel tweehonderdste van een halve toon.
Dat verschil is zo klein dat zelfs het beste absolute gehoor het niet zou opmerken. Tegen het eind van het eerste deel van de symfonie waren de tonen echter 33 cent lager dan in het originele stuk. Dat is doorgaans vals genoeg om een absoluut horende muziekliefhebber op de kast te jagen. De proefpersonen zaten de rest van het muziekstuk echter argeloos uit. Toen ze vervolgens zuivere tonen van valse moesten onderscheiden, wezen ze te lage tonen aan als zuiver en vonden ze zuivere tonen te hoog. De onderzoekers concludeerden daaruit dat de herkenning van toonhoogten niet zo vast verankerd ligt in het brein als wetenschappers voorheen dachten.
‘De mooiste dingen ontdek je door er niet specifiek naar te zoeken’
Medisch bioloog Yvette van Kooyk wil het immuunsysteem leren kankercellen aan te vallen door hun suikerjas-vermomming weg te knippen.
Zeldzaam
Slechts een op tienduizend mensen ontwikkelt een absoluut gehoor. Waar normaal horenden een referentietoon nodig hebben voordat ze de toonhoogte van een andere toon kunnen vaststellen, heeft een absoluut horende geen vergelijkingsmateriaal nodig. Een valse toon valt iemand met een absoluut gehoor dan ook meteen op.
Dat toonherkenning zelfs onder absoluut horenden zo kan veranderen is interessant, stelt Fleur Bouwer, promovendus muziekcognitie aan de Universiteit van Amsterdam. Ze trekt een vergelijking tussen het onderzoek en een bekend psychologie-experiment met plaatjes die geleidelijk van kleur veranderen. ‘Uiteindelijk zijn die plaatjes behoorlijk veranderd, zonder dat toeschouwers het merken. Dat komt doordat heel kleine veranderingen doorgaans niet onze aandacht trekken. Daardoor worden we ons er niet bewust van. Ik vermoed dat hetzelfde gebeurt bij geleidelijk veranderende tonen.’
In onderstaand filmpje demonstreren de muziekwetenschappers hun onderzoek: