Memorabele slechteriken in films, zoals Cercei Lannister uit Game of Thrones of Frank Underwood in House of Cards, hebben een belangrijke karaktereigenschap: machiavellisme. Deze aanleg voor sluwheid en gewetenloosheid werd tot voor kort door de psychologie over het hoofd gezien.

Machiavellisme - het klinkt chique, maar je krijgt het liever niet over je te horen. Foto: wonderferret/via Flickr
Machiavellisme – het klinkt chique, maar je krijgt het liever niet over je te horen. Foto: wonderferret/via Flickr

Lange tijd dachten psychologen dat alle menselijke gedragingen in vijf karaktereigenschappen waren te vangen. Deze big five zijn vriendelijkheid, extraversie, neuroticisme, nauwgezetheid en openheid voor nieuwe ervaringen. Maar in deze lijst ontbreekt een belangrijke zesde eigenschap, de bewuste gewetenloosheid bekend als machiavellisme – vernoemd naar Niccolò Machiavelli die in de zestiende eeuw het boek De vorst schreef over hoe men de vorstelijke macht in stand houdt.

Simon van Gaal: ‘Te veel stress voor een topprestatie is niet goed, te weinig opwinding ook niet’
LEES OOK

Simon van Gaal: ‘Te veel stress voor een topprestatie is niet goed, te weinig opwinding ook niet’

Wetenschappers van de Universiteit van Amsterdam hebben in kaart gebracht wat de optimale stand van het brein is om zo goed m ...

Om die reden werd in een recente studie een zesde eigenschap voorgesteld: eerlijkheid-nederigheid. Deze zesde karaktereigenschap is bedoeld om juist een gebrek aan de twee kenmerken eerlijkheid en nederigheid te herkennen.

Moreel karakter

Volgens sommige psychologen is met de ‘big five’ niet te identificeren of mensen sluw, oneerlijk of hebzuchtig zijn. ‘Deze mensen ontbreekt het aan moreel karakter’, zegt Taya Cohen, assistent hoogleraar organisatiegedrag en -theorie aan Carnegie Mellon University in Pittsburgh, VS.

Volgens Cohen komen aspecten van vriendelijkheid in de buurt van deze onaantrekkelijke eigenschappen, maar alleen in de manier waarop we op anderen reageren – niet in het gedrag dat we zelf vertonen. ‘De eigenschap vriendelijkheid omvat wel geduld en vergevingsgezindheid, maar niet bewust schadelijk gedrag. Eerlijkheid-nederigheid vangt wel dat machiavellisme’, zegt Cohen.

Valsspelers

In een serie experimenten bleken mensen die laag scoorden op de eerlijkheid-nederigheideigenschap, vaker oneerlijk waren in een serie experimenten. In een experiment waar mensen om het winnen van een klein geldbedrag een dobbelspel moesten spelen, hadden valsspelers ook een lage score voor eerlijkheid-nederigheid. En dat terwijl er geen verband werd gevonden met een van de vijf andere karaktereigenschappen. ‘Ze bedrogen als gekken’, zegt psycholoog Benjamin Hilbig van de University of Koblenz-Landau in Duitsland.

Nieuw model

Een model met zes eigenschappen in plaats van vijf is misschien beter om ook Machiavellisme te herkennen, maar het model met de ‘big five’ wordt veel gebruikt. Het is daarom moeilijk om een nieuw model te introduceren, mede omdat de het de onderlinge vergelijkbaarheid van studies bemoeilijkt.

Cohen denkt dat acceptatie van een model met zes eigenschappen langzaam groeit. Zij onderzoekt integriteit op de werkplek en merkt dat de eerlijkheid-nederigheideigenschap onmisbaar is voor haar werk, bijvoorbeeld om de kans in te schatten of mensen zullen liegen bij hun tijdsregistratie of de kantoorartikelen zullen stelen. ‘Als mensen de kans hebben om heel egoïstisch te handelen, dan doen ze dat. Ook als het anderen kan schaden’, aldus Cohen.

Altijd op de hoogte blijven van het laatste wetenschapsnieuws? Meld je nu aan voor de New Scientist nieuwsbrief.

Lees ook: