In bijna alle Duitse popmuziek (Krautpop) is de worsteling met de nationale identiteit te herkennen, blijkt uit onderzoek.
Ferme, snelle slagen op de drums. Vervolgens de ongenadig harde akkoorden van een elektrische gitaar. De frontman van de Duitse hardrockformatie begint te zingen of, afhankelijk van hoe je het noemen wilt, te brullen:
‘Wohin gehst du, wohin?
Ich geh mit mir von Ost nach Süd
Wohin gehst du, wohin?
Ich geh mit mir von Süd nach West
Wohin gehst du, wohin?
Ich geh mit mir von West nach Nord
Da kommt er angerannt
Mit der Fahne in der Hand
Mein Land/ Mein Land
Du bist hier in meinem Land’
'Curaçao is op weg naar een groene economie'
'Amsterdam en Curaçao zijn allebei op weg naar een groene economie, alleen het tempo verschilt behoorlijk', zegt Juan Carlos Goilo van de Universitei ...
Zo begint het nummer Mein Land van de Duitse band Rammstein. Een band die bekend staat om zijn rauwe, industriële muziek. Ze hebben een trouwe schare fans, maar bij anderen roepen ze vooral weerstand op.
Krautpop
Het beeld van bonkige mannen die in bijna militaristische stijl Duitsland bezingen, zit niet iedereen even lekker. Volgens Melanie Schiller, universitair docent mediastudies en populaire muziek, schuilt er achter deze muziek echter meer dan je in eerste instantie zou denken. Vorige week promoveerde Schiller aan de UvA op het verhaal dat naoorlogse Duitse popmuziek, de Krautpop, vertelt over de Duitse nationale identiteit.
‘Rammstein speelt enorm met een über-Duits imago’, zegt Schiller. ‘Hun stijl van zingen, uiterlijk en presentatie verwijzen heel erg naar het nazi-ideaal van Duitse mannelijkheid.’ Maar hoewel de band daarbovenop ook nog eens een nummer maakt dat heel expliciet over Duitsland gaat, is er volgens haar geen sprake van een verheerlijking van de eigen natie.
De muur
Het is eerder een worsteling. De eerste regels van Mein Land zijn een zoektocht. Rammstein heeft een achtergrond in Oost-Duitsland, in de niet meer bestaande DDR. Je zou dus kunnen zeggen dat ‘hun land’ niet meer bestaat. ‘De zoektocht naar de Duitse identiteit is vooral een verhaal van desoriëntatie’, zegt Schiller.
Schiller groeide op in Düsseldorf en was acht toen in november 1989 de muur viel. Dit maakte indruk. ‘Ook al begreep ik niet precies waar het over ging, ik voelde dat het iets heel belangrijks was’, herinnert ze zich. Sindsdien liet de vraag wat het betekent om Duits te zijn haar niet meer los.
Jaren later ontdekte ze dat deze vraag juist met popmuziek goed kan worden onderzocht. ‘Aan popmuziek kun je niet ontsnappen. Of je nu in de supermarkt bent, in de auto of thuis, popmuziek is overal.’ En behalve toegankelijk is popmuziek ook democratisch, voegt ze daaraan toe. ‘Hoe meer mensen een nummer goed vinden, hoe succesvoller het wordt. Het zegt daardoor iets over de smaak van een grote groep mensen op een bepaald moment in de tijd.’
Schlagers, Nena en techno
Uit Schillers onderzoek blijkt dat het nadenken over het Duits-zijn zich in praktisch alle muziekgenres manifesteert. Ook de Schlagermuziek ontkomt er niet aan. Zo schetst het carnavalsnummer Wir sind die Eingeborenen von Trizonesien uit 1948 een eerste beeld van West-Duitse saamhorigheid tegenover het Oosten – West-Duitsland stond met haar drie bezettingszones bekend als de Trizone.
En in de jaren tachtig is het zelfbewuste gebruik van de Duitse taal in de punkmuziek en de Neue Deutsche Welle, een muziekstroming waar bijvoorbeeld Nena met haar 99 Luftballons toe behoort, een manier geweest om een eigen geluid te plaatsen tegenover Engelse en Amerikaanse culturele dominantie.
In de jaren negentig kwam de techno op. Het werd volgens Schiller de ‘soundtrack van de hereniging’, met Berlijn als zijn bakermat. Veel plekken in de stad, die eerder in gebruik waren geweest bij leger en autoriteiten, kwamen vrij na de val van de muur: perfecte feestlocaties. ‘Techno had geen ideologische geschiedenis en was vrij van vastliggende betekenissen’, zegt Schiller. ‘Door de vrijheid van dat nieuwe geluid konden de Oost- en West-Duitse jeugd elkaar ontmoeten en leren kennen.’
Mein Land
Het lijdt geen twijfel: de naoorlogse popmuziekgeschiedenis van Duitsland weerspiegelt de strijd waar het land als geheel in verwikkeld is. Hoe maak je van een gebroken natie weer een eenheid?
‘Du bist hier in meinem Land/ Meine Welle und mein Strand/ Mein Land vertrieben!/ Mein Land vertreiben!/ Mein Land vergessen!/ Nirgends kann ich bleiben!/ Mein Land’
(‘Mijn land uitgedreven! Mijn land aan het uitdrijven! Mijn land vergeten! Nergens kan ik blijven! Mijn land.’)
Terwijl de vlammen van de gitaren afschieten en de drums onverbiddelijk doorbeuken, brult Rammsteinfrontman Till Lindemann de laatste zinnen van Mein Land.
Schiller is door haar onderzoek beter gaan begrijpen waar de muziek van Rammstein onder de oppervlakte eigenlijk om draait. ‘Vroeger had ik het idee dat ze op een goedkope manier met stereotypen aan het spelen waren’, zegt ze. ‘Maar die stereotypen zijn eerder een strategie om beter om te kunnen gaan met het problematische verleden. Daar ben ik nu achter gekomen. Het is meer dan er alleen mee spelen: ze stellen die stereotypen juist ter discussie.’
Altijd op de hoogte blijven van het laatste wetenschapsnieuws? Meld je nu aan voor de New Scientist nieuwsbrief.
Lees ook: