Niemand kan zich meer verschuilen achter zogenaamde amuzikaliteit. Muzikaliteit is namelijk iets wat ieder mens in zich heeft, zegt hoogleraar Henkjan Honing.
‘Mensen denken bij muzikaliteit aan Prince of aan een operazangeres’, zegt hoogleraar muziekcognitie Henkjan Honing van de Universiteit van Amsterdam. ‘Maar muzikaliteit gaat ook over het vermogen om muziek te herkennen, te maken en te waarderen. Het is net als taal, iedereen verstaat het.’
Samen met zijn collega’s lanceerde Honing onlangs de website ToontjeHoger met daarop een quiz die aan de hand van zes korte spelletjes je muzikaliteit test. Van de toonhoogte van het NOS Journaal tot herkent-u-deze-melodie-in-een-halve-seconde?
Stofjes van Halley
Pas in 2062 verschijnt komeet Halley opnieuw aan de nachtelijke hemel. Toch kun je deze maand materiaal van komeet Halley zien.
Wat doet muziek met ons brein?
‘Alles. Het is behoorlijk druk in je bovenkamer als je naar muziek luistert. Dat zien we ook in MRI-scans. Zelfs als je stilligt in de scanner en je hoort James Brown, dan zie je in de hersenen dat de motorische gedeelten actief worden, om je in beweging te zetten.
Een van de belangrijkste functies van muziek is stemmingsregulatie. Mensen zijn er goed in. We weten precies wat we nodig hebben. Een stevige beat om in actie te komen, of een song van een band als Joy Division om te kunnen zwelgen in somberheid. Er wordt weleens gezegd dat mensen niet naar sombere muziek moeten luisteren, dat zou alles alleen maar erger maken. Dat is uitgezocht, maar precies het tegenovergestelde blijkt. Het is bijzonder dat muziek dat kan, zonder een pilletje.
Bij een spelletje op ToontjeHoger moet je een liedje herkennen in een halve seconde. Dat is wel erg kort.
‘Dat laat zien dat mensen een enorm goed geheugen hebben voor klankkleur. Denk maar aan vroeger toen je met de draaiknop van je radio tussen de ruis door naar je favoriete muziek zocht. Dan hoorde je in een flits om welke muziek het ging. ‘O dat is klassiek, mwoah,’ of ‘Ah, de Stranglers, goeie beat.’ Je herkent muziek die je dertig jaar niet gehoord hebt onmiddellijk, inclusief de herinneringen die eraan vastgeplakt zijn. De muziek die mensen het makkelijkst herkennen, is muziek die ze draaiden in hun puberteit. Maar ook muziek die hun ouders draaiden toen die jong waren. Zo zie je dat muziek uit de jaren zeventig nu weer in the picture is.
Muziek heeft een hechte relatie met ons geheugen. Ik heb een pianist gekend die aan alzheimer leed en niet meer kon praten. Maar zette je haar achter een piano, dan – klik – begon zij te spelen. Muzikaliteit is al actief als je net geboren bent, en het is een van de laatste dingen die overeind blijven in een brein.’
Wat is muziek eigenlijk? Is een trein die voorbij boemelt ook muziek?
‘Jazeker. Alles kan muziek zijn. De luisteraar maakt muziek van de geluiden. Muzikaliteit gaat over wat die muziek doet met je brein. Wij mensen hebben allemaal gevoel voor toonhoogte, melodie en maat. Dat is waar ToontjeHoger om draait. Mensen kunnen horen dat de tune van Studio Sport of Wie is de Mol? op de juiste toon wordt afgespeeld, en die van Sesamstraat juist te snel of te langzaam.’
Hoe staat het dan met valszingers en houten klazen op de dansvloer?
‘Dat is anders, dat is een kwestie van motoriek, je stem of lichaam in beweging zetten. Er zijn maar heel weinig mensen op de wereld die geen maatgevoel hebben. Pasgeboren baby’s hebben het al. Franse baby’s huilen anders dan Duitse. In het Frans gaat de melodie omhoog, in het Duits omlaag. Dat hebben ze al in de baarmoeder geleerd. Drie maanden voor de geboorte kan een baby al horen.
En kijk eens naar kleine kinderen, hoe makkelijk die dansen op de maat van de muziek. Het is heel moeilijk om een ander dier te vinden dat dat ook kan. Een hond of een kat lukt dat niet. De enige dieren waarvan wetenschappelijk is aangetoond dat ze maatgevoel hebben zijn Snowball de kaketoe en Ronan de zeeleeuw. Kijk maar eens op YouTube. Snowball headbangt op Another One Bites the Dust van Queen en Ronan schudt lekker mee met zijn kop op Boogie Wonderland van Earth, Wind and Fire.
Laatst claimden Japanse onderzoekers dat ratten ook maatgevoel hebben, maar dat was onzin. Die beesten reageerden niet op de maat, maar juist erna. Ze schrokken gewoon iedere keer van de beat.’
Een nachtegaal is toch wel muzikaal?
‘Die kunnen heel mooi zingen, vinden we. Maar de enige reden dat hij zingt, is territorium aangeven en seksuele selectie. ‘Kijk hier ben ik, ik ben aantrekkelijk.’ Voor hen is melodie niet belangrijk.
De meeste zangvogels hebben ook maar één lied. Vogels luisteren anders dan wij, die letten niet zozeer op de toonhoogte, maar op de klankkleur.’
U bent zelf ook op onderzoek uitgegaan in de dierenwereld.
‘Ik heb onder andere onderzoek gedaan naar het maatgevoel van resusapen. We plaatsten elektrodes op hun kop om te zien wat muziek deed met hun brein. Ze bleken geen maatgevoel te hebben. Het lijkt erop dat apen niet zoveel hebben met muziek. Zo werden gorilla’s in de dierentuin van New York onrustig van de pianocomposities van Chopin, en juist rustiger van omgevingsgeluiden uit het regenwoud.’
Moet je een aap niet gewoon laten trommelen?
‘Dat ligt voor de hand. Ik ken filmpjes van trommelende apen. Maar die doen dat om indruk te maken op de anderen. Er gaat zelfs een verhaal dat een aap alfamannetje is geworden omdat ie zo goed kon trommelen. Maar als een aap regelmatig trommelt, weet je niet of hij die regelmaat ook hoort. Inmiddels blijkt uit Japans onderzoek dat chimpansees wel een beetje maatgevoel hebben, ze gaan meebewegen met de muziek.’
