Lianen in tropische regenwouden vormen een heuse pandemie. Ecoloog Marco Visser en zijn collega’s ontwikkelden een wiskundig model dat helpt om deze woekerende planten vanuit de ruimte te herkennen. Daarmee kunnen ze de omvang en gevolgen van de lianenpandemie beter in kaart brengen.
Waarom is er sprake van een lianenpandemie?
‘Een liaan kun je conceptueel vergelijken met een lintworm. Hij investeert niet in zijn eigen stevigheid, maar gebruikt een boom als ondersteuning om omhoog te klimmen. Eenmaal boven spreidt hij zijn bladeren uit boven die van zijn gastheer, waarmee hij al het licht wegneemt. In zekere zin speelt de liaan dus vals en buit hij zijn gastheer uit. Bomen lijden echt onder lianen: ze groeien veel minder hard en sterven sneller. Bovendien slaan lianen veel minder koolstofdioxide op dan bomen. Dat is zorgelijk, want de hoeveelheid lianen neemt wereldwijd toe.’
Wat is de omvang van deze pandemie?
‘Dat weten we niet precies. In veel onderzoeken is een toename van lianen gemeten, maar die studies gaan uiteindelijk slechts over een handjevol plekken. Het is onmogelijk om de groei van lianen overal ter wereld met veldonderzoek te meten. Daarom willen we satellietbeelden inzetten om die toename op mondiale schaal in kaart te brengen.’
'Zonder wetenschap geen geneesmiddelen'
Toponderzoeker Hans Clevers verwierf wereldwijde faam toen hij in 2007 de stamcel van de darm ontdekte. Onlangs was hij in Nederland. 'We moeten de me ...
Hoe draagt jullie onderzoek daaraan bij?
‘Het was al bekend dat lianen vanuit de ruimte zichtbaar zijn, maar niet waarom dat zo is. Dat wilden wij achterhalen, omdat je lianen dan betrouwbaar kunt herkennen en in kaart kunt brengen.
We hebben met wiskundige modellen berekend dat lianenbladeren waarschijnlijk veel platter hangen dan boombladeren. Boombladeren hangen meestal schuin, zodat er ook licht op de onderliggende bladeren valt. Lianen groeien boven op de boomtoppen en hoeven daardoor voor hun eigen overleven geen licht door te laten. Doordat ze platter hangen, weerkaatsen lianen veel meer zonlicht terug de ruimte in, en dat verschil is zichtbaar op satellietbeelden.
Toen het model af was, zijn we de bossen van Panama ingegaan om metingen te doen. Daar bleek inderdaad dat de bladeren van lianen gemiddeld platter hangen dan die van bomen.’
Kunnen lianen nu wereldwijd met satellietbeelden in kaart worden gebracht?
‘Daar gaat nog wel het een en ander aan vooraf. We hebben bijvoorbeeld laten zien dat ook reliëf in het landschap, zoals een helling, kan leiden tot meer lichtweerkaatsing. Dat kan verward worden met de aanwezigheid van lianen. We willen het model nu uitbreiden met extra informatie, zodat we tot nauwkeurigere kaarten kunnen komen. Uiteindelijk kunnen we dan mogelijk zelfs veranderingen van de afgelopen decennia alsnog in kaart brengen.’
Moeten lianen bestreden worden?
‘Nee, zeker niet. Lianen zijn heel belangrijk voor de biodiversiteit. Ze verbinden de kronendaken van bomen met elkaar, en vormen zo snelwegen door het bos. Apen en talloze andere dieren profiteren van die verbindingen. Bovendien dragen lianen het hele jaar vruchten en zijn verschillende dieren – zoals brulapen – gek op liaanbladeren. Zeldzame apen- en vogelsoorten hebben lianen echt nodig om te overleven.’
Wat kunnen we dan met deze informatie?
‘Als we weten waar lianen voorkomen, hoeveel het er zijn en hoe hard ze toenemen, kunnen we berekenen hoeveel koolstofopslag hierdoor verloren gaat. Normaal gesproken nemen tropische bossen de CO2-uitstoot van heel Europa op. Als dat niet langer zo is, dan moeten we onze klimaatmodellen flink gaan bijschaven.’
Heeft het onderzoek nog meer opgeleverd?
‘Een verrassende ontdekking was dat het op de bosgrond onder lianen gemiddeld een graad Celsius kouder is dan elders. De lianen zorgen voor minder licht op de bosvloer, wat nadelig is voor de vegetatie, maar tegelijkertijd is het daardoor ook koeler. In het licht van klimaatverandering is dat eigenlijk ontzettend gaaf. Nu willen we gaan onderzoeken of we gewassen in Europa wellicht zo kunnen modificeren dat zij ook meer warmte terugkaatsen. Zo inspireert de liaan ons totaal onverwacht tot nieuwe manieren om klimaatverandering te bestrijden.’
