In de herfst verliezen bomen hun blaadjes en stoppen ze met groeien tot de lente aanbreekt. Dat dacht iedere kenner van bomen te weten. Nu laat ecoloog Lorène Marchand van de Universiteit Antwerpen zien dat dit niet helemaal klopt. Tot ieders verbazing blijken boomwortels ’s winters onder de grond door te groeien.

Wat was er bekend over de groei van bomen in ons klimaat?

‘Van het bovengrondse gedeelte van bomen weten we dat de groei eind augustus of in september geleidelijk stopt, als de bladeren verkleuren en beginnen te vallen. In de wintermaanden ligt de groei helemaal stil. Die begint in maart of april weer, vrijwel gelijktijdig met het ontstaan van de eerste blaadjes. Deze momenten hangen af van klimaatfactoren, zoals hoe warm de lente is, en hoe nat de herfst.

Over het ondergrondse wortelstelsel is minder bekend. We weten dat de kleine wortelhaartjes in de herfst en winter kunnen doorgroeien als het warm genoeg is. Maar naar de grotere houtachtige wortels is weinig onderzoek gedaan.’

Kan dna-onderzoek naar dierentuindieren de wilde Aziatische olifant redden?
LEES OOK

Kan dna-onderzoek naar dierentuindieren de wilde Aziatische olifant redden?

Wat zegt het bloed van Aziatische olifanten in dierentuinen over hun wilde soortgenoten, en hoe kan hun dna bijdragen aan het voortbestaan van de soor ...

Wat onderzochten jullie oorspronkelijk?

‘We wilden weten of de groei van de houtige boomwortels hetzelfde verloopt als die van de stam. We bestudeerden daarom twee jaar lang, van augustus tot maart, de groei van enkele beuken en berken in het Park van Brasschaat en het Klein Schietveld in Kapellen, beide in het noorden van België. Wekelijks sneden we een klein stukje van de houtige boomwortels en stam af om onder de microscoop te bekijken.

Daarnaast onderzochten we in de herfstmaanden meer dan 300 jonge beuken, berken, zomereiken en espenbomen, gekweekt in potten in België, Spanje en Noorwegen, om te kijken of het klimaat de groei beïnvloedt. Een deel volgden we tot de lente.’

Wat zagen jullie?

‘Onder de microscoop zagen we dat de celgroei in alle wortels doorging, zelfs in de wintermaanden, wanneer we verwachtten een stop te zien. In alle wortels van alle boomsoorten in alle landen bleken ook ’s winters nog wat cellen te groeien.’

Hoe was het om dat te ontdekken?

‘Het was een totale verrassing. Ik was aan het kijken wanneer de groei zou stoppen, maar die bleef doorgaan. Daarom vroeg ik een collega mee te kijken – zonder te zeggen wat ik dacht te zien. Die zei dat er absoluut groei was. Toen realiseerde ik me dat het echt niet ophield. De groei vertraagt wel tijdens de herfst, maar stopt nooit helemaal. Tijdens de winter blijven de wortels langzaam maar gestaag doorgroeien.

Het was ook interessant om te zien dat de wortelgroeisnelheid in de herfst in de drie landen vergelijkbaar is. We dachten dat de wortels in het koude Noorwegen minder zouden groeien dan in het warmere Spanje. Maar het klimaat heeft blijkbaar nauwelijks invloed.’

Bladeren zorgen, via fotosynthese, voor de voedingsstoffen die bomen laten groeien. Waar halen de wortels in de winter die voedingsstoffen vandaan?

‘Een deel van de voedingsstoffen wordt in de lente en zomer opgeslagen als reserve. In de herfst verplaatst een groot deel van die reserves zich naar het wortelsysteem. We nemen daarom aan dat een deel daarvan tijdens de bladloze periode wordt gebruikt om de wortelgroei te ondersteunen.’

Waarom is deze winterse wortelgroei interessant?

‘Dat boomwortels anders groeien en omgaan met reserves dan gedacht, moeten we meenemen in modellen die bosgroei en koolstofopslag van bossen voorspellen. Het betekent ook dat wortels die verstoord raken, bijvoorbeeld door verplaatsing, in de winter misschien kunnen herstellen, zodat ze klaar zijn voor het nieuwe seizoen.’

Lorène Marchand is postdoc-onderzoeker aan de Universiteit Antwerpen. Met een internationale groep collega’s publiceerde ze in het vakblad Nature Ecology and Evolution over de groei van houtachtige boomwortels in de herfst- en wintermaanden.