Een 113 miljoen jaar oude, gefossiliseerde mier uit Brazilië bewijst dat de eerste mieren evolueerden op het zuidelijk halfrond, voor ze naar het noorden trokken.
Een recent opgegraven fossiel in Brazilië is met een leeftijd van meer dan 110 miljoen jaar de oudste gefossiliseerde mier die ooit is gevonden. Deze vondst versterkt de vermoedens dat de eerste mieren zich ontwikkelden op het supercontinent Gondwana op het zuidelijk halfrond. Hierna verspreidden ze zich over de rest van de wereld.
‘We hebben bewijs dat er mieren in Zuid-Amerika – in Gondwana – waren tijdens hun vroege ontwikkeling, zegt entomoloog Anderson Lepeco van de Universiteit van São Paolo in Brazilië.
Virtueel massagraf leert ons lugubere maar waardevolle lessen
Hayley Mickleburgh bestudeert de ontbinding van lichamen in massagraven. Met de opgedane kennis ontwikkelt ze een virtueel massagraf.
Fossiele overgangsvorm
Lepeco stuitte op het fossiel in een grote collectie die was afgeleverd bij het zoölogisch museum van de universiteit. De exemplaren kwamen allemaal uit de Crato-formatie in het noordoosten van Brazilië. Die werd gevormd tijdens het vroege Krijt. Hij vermoedde meteen dat dit fossiel afkomstig was van een uitgestorven groep insecten, genaamd helmieren (Haidomyrmecinae). ‘De vorm van de kop leek op een soort die we in Birmees barnsteen hadden gevonden’, zegt hij. ‘Dat gaf me een ingeving.’
Deze mieren zijn vooral interessant omdat ze een fossiele overgangsvorm representeren, zegt Lepeco. Ze zijn nauwer verwant aan de wespachtige gemeenschappelijke voorouder van alle mieren, dan aan de soorten die op dit moment leven. Maar ze hadden wel mierachtige sociale structuren.
Een 3D-scan van het fossiel onthulde nog meer kenmerken die passen bij de helmier. Het fossiel had bijvoorbeeld vorkheftruckachtige onderkaken, waarmee het mogelijk andere insecten kon spietsen. Aan deze gruwelijke eigenschap heeft de helmier zelfs zijn naam te danken.
113 miljoen jaar
De onderzoekers noemden de nieuwe miersoort Vulcanidris cratensis, als eerbetoon aan de Braziliaanse entomoloog Maria Aparecida Vulcano. Op basis van de gesteentelagen waarin het fossiel werd gevonden, denken de onderzoekers dat het zo’n 113 miljoen jaar oud is. Dat is 13 miljoen jaar ouder dan het vorige oudste bekende mierenfossiel.
‘Vóór deze vondst kwamen de vroegste bekende mieren uit Frankrijk en Myanmar’, zegt Lepeco. De vondst van zo’n oude helmier in Zuid-Amerika komt overeen met genoomonderzoek dat erop wijst dat mieren eerst evolueerden op het zuidelijk halfrond. Daarna verspreidden ze zich over een groot deel van de rest van de wereld en kregen ze de dominante rol in ecosystemen die ze vandaag de dag nog steeds hebben.
