Dat de Romeinen belangrijk zijn geweest voor de geschiedenis van Europa, zal weinig mensen verbazen. Maar dat ze ons leven ook nu nog beïnvloeden, dat had economisch psycholoog Martin Obschonka niet verwacht. Toch was dat de conclusie van zijn onderzoek naar regionale persoonlijkheids- en welzijnsverschillen in Duitsland en Nederland.
Hoe kwam u erachter dat de Romeinen iets met onze gezondheid te maken hebben?
‘In verschillende landen zagen we regionale persoonlijkheidsverschillen. Die brachten we in kaart. In Duitsland verscheen een duidelijke lijn die twee regio’s van elkaar scheidde. Ten zuiden van die lijn bleken mensen bijvoorbeeld emotioneel stabieler en weerbaarder. We kwamen erachter dat de lijn die die regio’s verdeelde, overeenkwam met de vroegere grens van het Romeinse Rijk, de limes, waar de zuidelijke Duitse en Nederlandse regio’s deel van uitmaakten.
We weten dat bepaalde eigenschappen, zoals discipline, extraversie en emotionele stabiliteit, vaak samengaan met meer geluk en een betere gezondheid. We hebben regio’s vergeleken die allebei even ver van de limes liggen. We vonden daar verschillen in persoonlijkheid én in welzijn. Dat laatste bleek groter in het zuiden. Toen we gegevens uit Nederland vergeleken, vonden we hetzelfde resultaat. De verschillen zijn klein en in het dagelijks leven zul je ze niet snel opmerken, maar in de grote datasets die wij hebben gebruikt, zijn ze er wel degelijk.’
Waarom heeft de mens zo’n groot brein?
Waarom hebben wij zo’n groot brein? Recente fossiele vondsten wijzen erop dat onze bovenkamer per ongeluk zo enorm is geworden.
Weten we zeker dat die verschillen het gevolg zijn van die grens?
‘Zo’n patroon kan natuurlijk veroorzaakt worden door verschillende factoren, zoals klimaatverschillen, andere historische gebeurtenissen en migratiegolven. We hebben met allerlei zaken rekening gehouden, zoals bodemkwaliteit in het noorden en zuiden. De enige verklaring die we overhielden voor die persoonlijkheids- en welzijnsverschillen, is die grens van bijna tweeduizend jaar geleden. Maar we moeten wel voorzichtig zijn met deze conclusie, want we kunnen niet bewijzen dat er een causaal verband bestaat tussen Romeinse overheersing en groter welzijn.’
Het is bijna tweeduizend jaar geleden dat de Romeinen in Duitsland heersten. Hoe kunnen ze ons welzijn nog steeds beïnvloeden?
‘Binnen de grenzen van het Romeinse Rijk ontwikkelden de Romeinen goede infrastructuur en vond er handel plaats tussen de Duitse Romeinse regio’s en de rest van het Rijk. De limes begrensde het Romeinse gebied slechts zo’n honderd jaar, maar de Romeinse cultuur was een van de meest geavanceerde van die tijd, met steden, wetten, een monetair systeem en een focus op hygiëne en gezondheid. De mensen ten noorden van de limes hadden dat niet, of in ieder geval een stuk minder. Die ontwikkelingen in het zuiden verankerden zich in de economie en cultuur, waardoor het zuiden als het ware een voorsprong kreeg op het noorden.’
Maar wat heeft dat te maken met onze persoonlijkheid en gezondheid?
‘Wij worden als mensen deels gevormd door ons milieu, door de context waarin we leven. Dit zijn niet alleen onze medemensen, maar ook de fysieke wereld waarin we leven – de geografie en de mate van industrialisering, bijvoorbeeld. Hoe mensen hun leven leiden heeft niet alleen invloed op hun eigen denken, maar ook op dat van de generaties erna.’
Wat kunnen we met deze kennis?
‘Ook al zijn het kleine verschillen, uiteindelijk gaat het wel om ongelijkheid tussen verschillende regio’s. Zelfs bij een levensverwachtingsverschil van een half jaar, zoals het geval bleek. Voor beleidsmakers is het belangrijk om te begrijpen waar die ongelijkheden vandaan komen, want dan kunnen ze er iets aan doen.’
CV
Martin Obschonka is hoogleraar in ondernemerschap aan de faculteit Economie en Bedrijfskunde aan de Universiteit van Amsterdam. Hij publiceerde met zijn team over de invloed van het Romeinse Rijk op het hedendaagse welzijn in Duitsland en Nederland in Current Research in Ecological and Social Psychology.
