Noordwijk (NL) – Al tien jaar beschrijft het ruimtevaartuig Ulysses een baan rond de Zon. Komende week passeert het weer over de zuidpool van de Zon. Zonne-onderzoekers komen bijeen bij ESTEC in Noordwijk en vergelijken daar de metingen die het toestel doet tijdens het huidige zonnemaximum met metingen die het uitvoerde toen de Zon in 1994 een periode van minimale activiteit naderde.


Ruim honderd wetenschappers uit zestien landen bespreken komende week in Noordwijk de nieuwste resultaten van Ulysses. Dit ruimtevaartuig beschrijft een baan die het over de beide polen van de Zon voert. Ulysses passeert de zuidpool net nu de zonne-activiteit het maximum nadert in haar elfjarige cyclus. De vorige keer toen Ulysses boven de zonnezuidpool passeerde, naderde de zonne-activiteit juist een minimum.

Welk effect heeft de zonne-activiteit op de heliosfeer, ofwel de gigantische magnetische bel die de zonnewind meevoert en die alle planeten omhult? Tijdens het zonneminimum in 1994 ontdekte Ulysses een scherpe grens tussen de traag bewegende zonnewind afkomstig van de zonne-evenaar en de snelle wind die van de polen stroomt. Tijdens het huidige maximum heeft Ulysses geen scherpe grens kunnen ontdekken: de zonnewind is op alle breedten sterk variabel. In Noordwijk zullen de onderzoekers het waarom bespreken.
De toegenomen activiteit bij het zonnemaximum is een symptoom van de magnetische chaos die heerst onder het oppervlak, nu het magneetveld van de Zon zijn polariteit kwijtraakt. Deze toegenomen magnetische complexiteit leidt tot geisers van materie die de Zon in de heliosfeer uitspuwt. Na het maximum herkrijgt de Zon haar polariteit, maar dan omgekeerd. De zuidpool wordt de noordpool en de noordpool wordt de zuidpool. Onderzoekers zullen bespreken hoe ze dit proces kunnen herkennen in het gedrag en de structuur van de heliosfeer.
Een ander onderwerp is het lot van de energetische deeltjes en het stof die vanuit het heelal de heliosfeer binnendringen. Tijdens het zonneminimum ontdekte Ulysses dat het magnetisch veld dat de zonnewind meevoerde zo kronkelig was, dat kosmische straling nauwelijks de polen kon bereiken. Wat gebeurt er tijdens het zonnemaximum? De nieuwste resultaten van Ulysses zullen in Noordwijk het antwoord op die vraag geven.

Erick Vermeulen