Waarom hebben giraffen zo’n lange nek? Omdat ze daarmee bij hoge blaadjes kunnen, is het traditionele antwoord. Maar volgens Chinese onderzoekers wijst een nieuw ontdekt fossiel erop dat giraffen de lange nek hebben ontwikkeld om elkaar flinke nekstoten te kunnen geven.
In het Junggar-bekken in het noorden van China is een 17 miljoen jaar oud fossiel ontdekt van een tot dusver onbekende girafachtige. Deze Discokeryx xiezhi had een lichaam dat erg geschikt was om kopstoten mee uit te delen.
Volgens een Chinees team van onderzoekers steunt dat het controversiële idee dat giraffen een lange nek hebben ontwikkeld om goed te kunnen vechten. Andere wetenschappers blijven bij de traditionele verklaring: dat giraffen hun lange nek nodig hebben om hoge blaadjes te eten.
Frans de Waal (1948-2024): ‘Zo speciaal zijn wij mensen niet’
Primatoloog Frans de Waal is op 14 maart 2024 overleden. In juni 2019 interviewde New Scientist De Waal. De les die hij meegaf: ‘zo speciaal zijn wi ...
Nekstoten
De nek van een giraf kan wel twee meter lang zijn. Geen enkel ander levend landdier heeft zo’n lange nek. Dat brengt een paar flinke nadelen met zich mee. Een giraf heeft een sterk hart nodig om genoeg bloed naar het hoofd te pompen, wat veel energie kost. Bovendien maakt zijn lengte een giraf beter zichtbaar voor roofdieren.
Om voor deze nadelen te compenseren, moet er ook een evolutionair voordeel aan de lange nek zitten. Al sinds de tijd van Darwin denken evolutiebiologen dat de verklaring zit in het eetgedrag: dieren met een langere nek kunnen beter bij de blaadjes in de hoge bomen van de Afrikaanse savanne. Daardoor was de langnekkige voorouders van de giraf in het voordeel ten opzichte van hun soortgenoten en andere boomgrazers. Zo zou de giraf door natuurlijke selectie een steeds langere nek hebben gekregen.
Eind vorige eeuw bedachten wetenschappers een concurrerende verklaring. Als mannelijke giraffen met elkaar vechten om een vrouwtje, doen ze dat door elkaar nekstoten te geven. Met een langere nek kun je hardere stoten uitdelen. Daarom zouden langnekkige giraffen vaker hun duels winnen, en zich dus vaker voortplanten. Zo zou de nek zijn lengte niet aan natuurlijke selectie te danken hebben, waarbij het gaat om eigenschappen die betere overlevingskansen bieden, maar aan seksuele selectie: selectie op grond van eigenschappen die partners aantrekkelijk vinden.
Necks for sex
Volgens paleontoloog Shi-Qi Wang van de Chinese Academie van Wetenschappen en zijn collega’s vormt het nieuwe fossiel bewijs voor dat idee van necks for sex. De Discokeryx xiezhi had een dikke schedel met een helm-achtige structuur aan de bovenkant. Ook waren zijn halswervels extreem dik en had hij zeer complexe gewrichten in kop en nek.
Dit alles wijst erop dat de girafachtige regelmatig flinke kopstoten uitdeelde, en ontving. Volgens de onderzoekers is er geen enkel ander gewerveld dier bekend waarvan het lichaam zo goed is afgestemd op kopgevechten.
Daarnaast waren de tanden van de Discokeryx xiezhi behoorlijk anders dan die van andere herbivoren uit die tijd. Dat wijst er volgens de onderzoekers op dat hij zijn voedsel van andere plekken haalde dan uit bomen. Ook dat pleit tegen de hogebomen-verklaring: als je geen boomblaadjes eet, hoef je ook geen langere nek te ontwikkelen.
De onderzoekers stellen daarom dat seksuele selectie door gevechten waarschijnlijk de drijvende kracht was achter de evolutie van de lange nek. Dat giraffen daarmee vervolgens ook bij hogere blaadjes konden komen, was een bijkomend voordeel.
Geen directe lijn
Paleontoloog Alexandra van der Geer van het onderzoeksinstituut Naturalis in Leiden vindt die conclusie veel te ver gaan. ‘Ze hebben die nieuw ontdekte soort uitstekend beschreven. Maar op de link met de huidige giraf valt een hoop aan te merken’, zegt ze.
Volgens Van der Geer staan de twee soorten te ver uit elkaar op de evolutionaire stamboom. ‘Ze suggereren dat het een rechtstreekse voorouder is van de huidige giraf, maar er zit helemaal geen directe lijn tussen’.
Verder wijst ze erop dat alle mannelijke evenhoevigen kopstoten uitdelen, ook bijvoorbeeld runderen en herten. Het is onlogisch als dat alleen bij de giraf tot een langere nek heeft geleid. ‘Om kopstoten te geven is een korte nek juist beter. Ook de nieuw ontdekte soort had een korte nek’, zegt Van der Geer. Volgens haar leggen de onderzoekers ten onrechte een verband tussen de kopstoten van Discokeryx xiezhi en het nekvechten van de huidige giraf.
Gerenoek
Volgens Van der Geer is er geen enkel hard bewijs dat seksuele selectie de lange nek van de giraf verklaart. Je zou in dat geval bijvoorbeeld verwachten dat mannetjes door het vele nekvechten een langere nek hebben ontwikkeld dan vrouwtjes. ‘Zowel bij de eerste girafachtigen als bij de huidige giraffen hebben mannetjes en vrouwtjes een even lange nek’, zegt Van der Geer. ‘Bij seksuele selectie verwacht je veel grotere verschillen tussen de geslachten. Denk aan mannetjesherten met hun enorme geweien.’
Bovendien is er volgens Van der Geer genoeg bewijs voor de blaadjeshypothese. Zo stamt de eerste bekende giraf met een lange nek uit het laat-Mioceen, zo’n 7 miljoen jaar geleden. In die periode ontstonden ook de hoge savannebomen. Daarnaast hebben andere boomgrazers zoals de gerenoek, een Oost-Afrikaanse antilope, ook een opvallend lange nek.
Een argument tegen de traditionele verklaring is dat giraffen doorgaans niet de allerhoogste blaadjes uit de bomen eten, terwijl ze daar wel bij kunnen. De nek lijkt dus onnodig lang. Maar dat is volgens Van der Geer een normaal verschijnsel bij evolutie. ‘Jachtluipaarden zijn geëvolueerd om heel hard te kunnen rennen, maar dat betekent niet dat ze de hele dag aan het rennen zijn’, zegt ze. ‘Je maximale vermogen ligt altijd hoger dan het gemiddelde vermogen dat je doorgaans gebruikt. Dankzij hun lange nek kunnen giraffen makkelijk bij de blaadjes die ze willen. En als die niet beschikbaar zijn, kunnen ze altijd nog uitwijken naar de hoogste blaadjes.’
Alternatieve ideeën
Naast de blaadjes- en de nekvechthypothese zijn er nog meer verklaringen geopperd voor de lange nek van de giraf. Volgens één daarvan heeft de giraf lange poten ontwikkeld om harder te kunnen rennen. Zijn nek zou dan tegelijkertijd langer zijn geworden om nog water te kunnen opslurpen. Dit idee werd echter verworpen toen uit fossielen bleek dat er miljoenen jaren lang girafachtigen met lange poten en een korte nek hebben rondgelopen.
Verder zou hun lange nek giraffen weliswaar zichtbaarder maken voor roofdieren, maar ze ook kunnen helpen om roofdieren van ver te zien aankomen. Tot slot is in 2017 ook voorgesteld dat de lange nek de rest van het lichaam van schaduw voorziet. Dit idee wordt gesteund door het feit dat giraffen op warme dagen hun kop naar de zon richten.
Dergelijke alternatieve ideeën lijken het vooralsnog niet te halen bij de traditionele blaadjesverklaring. Maar het is mogelijk dat ze een rol hebben gespeeld bij de evolutionaire ontwikkeling van de nek van de giraf. In de toekomst kan de vondst van nieuwe fossielen zulke theorieën verder in het zadel helpen, of juist de nek omdraaien.
