2013 is uitgeroepen tot Huygensjaar. Verschillende plekken zetten daarom Christiaan Huygens in het zonnetje, de natuurkundige die onder andere het slingeruurwerk uitvond en de ringen van Saturnus ontdekte. Museum Boerhaave in Leiden pakt uit met een kindertentoonstelling over Huygens’ uitvindingen.
Een van ’s werelds eerste sciencefictionauteurs schreef ooit dat buitenaardse wezens bestaan, omdat het onbescheiden is om te denken dat wij aardbewoners als enigen in het heelal beschikken over wetenschap. Op andere hemellichamen moesten er volgens hem ook wezens zijn die konden observeren en experimenteren. Daarom, zo redeneerde hij verder, moesten de buitenaardse wezens net als wij ogen en handen hebben. De naam van deze fantasierijke auteur? Christiaan Huygens, een Nederlandse onderzoeker van wereldfaam, die tijdens zijn leven (1629-1695) talloze ontdekkingen deed.
Huygens is vooral bekend als de briljante natuurkundige die het slingeruurwerk uitvond en de ringen van Saturnus ontdekte. Hij hield zich echter ook met een heleboel andere dingen bezig, die vaak een stuk minder wetenschappelijk waren. Museum Boerhaave laat in de tentoonstelling Vindingrijk de verschillende kanten van Christiaan Huygens zien. Kinderen van zes tot twaalf jaar oud kunnen zelf aan de slag met allerlei nagebouwde uitvindingen.
‘We willen laten zien dat Huygens geen saaie wetenschapper was, maar een heel kleurrijk persoon’, zegt conservator Tiemen Cocquyt. ‘Dat zie je aan zijn manuscripten, waar we ons door lieten inspireren.’ Op een van zijn manuscripten heeft Huygens bijvoorbeeld een model voor botsende ballen getekend, dat lijkt op een knikkerbaan.
In de tentoonstelling kunnen kinderen zelf aan de wand een enorme knikkerbaan bouwen. Ook mogen ze op Huygens’ veersandalen lopen, een soort voorloper van de klapschaats. Cocquyt: ‘In eerste instantie vraag je je af waarom hij zich daarmee bezighield. Als je echter verder kijkt, zie je dat Huygens een periode had waarin hij veel met veersystemen experimenteerde. Uiteindelijk paste hij dat toe in zijn klokken, die daarmee nog veel nauwkeuriger werden dan het eerste slingeruurwerk.’
Uiteraard is ook dat slingeruurwerk van Huygens nagebouwd door de makers van Vindingrijk. Kinderen leren hoe het mechanisme werkt dankzij opnieuw een soort knikkerbaan, die voor de klok is geplaatst. De baan is hellend in de vorm van een cycloïde, de kromme lijn waarlangs Huygens’ slinger beweegt. Door twee knikkers tegen elkaar te laten racen, kom je erachter waarom die vorm zo bijzonder is. ‘De tentoonstelling heeft op die manier een educatief karakter’, zegt Cocquyt. ‘We willen kinderen laten zien dat exacte wetenschappen leuk zijn, want dat is hard nodig.’
Kinderen zullen zeker ook blij worden van de donkere ruimte met de toverlantaarn van Huygens, de voorloper van het dia-apparaat. Daar kun je namelijk je eigen plaatjes tekenen en op het doek laten projecteren. ‘Alle voorwerpen zijn ‘hufterproof’ gemaakt, kinderen mogen dus alles naar hartenlust aanraken’, zegt Cocquyt. ‘De kinderen die wat rustiger zijn kunnen luisteren naar Huygens’ sciencefictionverhalen of kijken door zijn microscoop of telescoop.’
De nagebouwde telescoop van Huygens is inderdaad het bekijken waard. Huygens ergerde zich aan het feit dat telescopen steeds langer werden en ontwikkelde daarom een buisloze kijker. Dat is een telescoop waarbij je alleen het voorste deel vasthoudt. Het uiteinde is aan een lange paal bevestigd en alles ertussenin is weg. ‘Het was nog erg moeilijk om een lens te verkrijgen die groot genoeg was voor de buisloze kijker’, zegt Cocquyt. ‘Uiteindelijk hebben we in India een lens gevonden, maar die is niet helemaal zuiver geslepen. Dat komt eigenlijk wel goed uit, want de telescopen van Huygens waren ook verre van perfect.’
Als je die originele telescopen wilt zien, volg je het inktspoor op de vloer van Vindingrijk naar de vaste Huygenscollectie in Museum Boerhaave. Ook daar zie je de veelzijdigheid van Christiaan Huygens. Zijn bekendste uitvindingen, zoals de oudste slingerklok en het mechanische model van ons zonnestelsel, staan uitgestald naast een heleboel andere attributen. Huygens was bijvoorbeeld ook bezig met een soort voorloper van de stoommachine en een wiskundige analyse van Gregoriaanse muziek.
‘Dat Huygens zoveel heeft gedaan, komt niet alleen doordat hij een genie was’, zegt Cocquyt. ‘Hij kwam ook uit een goede familie. Van jongs af aan kon hij allerlei dingen op zijn zolderkamertje bouwen. Hij had dus niet alleen de kennis, maar ook de middelen. Misschien is zijn veelzijdigheid ook wel de reden dat hij niet zo bekend is. Hij heeft zich niet, zoals bijvoorbeeld Newton, gefocust op één onderwerp en daar het maximale uitgehaald.’
Hoewel Huygens’ gevarieerde creaties wellicht niet bijdroegen aan zijn naamsbekendheid, zijn ze voor de museumbezoeker erg interessant. Volwassenen zullen met name de vaste collectie bewonderen, terwijl kinderen zich kunnen uitleven met de bouwsels in Vindingrijk. Zo krijgen de knikkerbanen en buitenaardse wezens van Christiaan Huygens ruim drie eeuwen na zijn dood toch de aandacht van jong en oud.
Vindingrijk
Geopend t/m 27 oktober, op dinsdag t/m zondag
€9,50 voor volwassenen. Diverse kortingen voor
onder andere jongeren, senioren en CJP-pas-
houders. Gratis voor kinderen t/m 5 jaar stud-
enten en museumkaarthouders
Museum Boerhaave
Lange St. Agnietenstraat 10, Leiden
www.museumboerhaave.nl