In hun boek Alledaagse moleculen geven Nobelprijswinnaar Ben Feringa en collega-chemicus Anouk Lubbe een kijkje in de wereld van het molecuul: ‘We willen mensen deelgenoot maken van onze fascinatie.’
Moleculen staan op vele manieren bekend: als bouwstenen van het leven tot het vocabulaire van het universum. Het zijn minuscuul kleine deeltjes, waaruit bijna alle stoffen om ons heen bestaan. Het zijn de deeltjes waarvoor Nobelprijswinnaar Ben Feringa uit zijn bed komt. Ruim vijf jaar geleden ontstond bij de Drentse chemicus het idee om een populairwetenschappelijk boek te schrijven. Samen met collega Anouk Lubbe van de Rijksuniversiteit Groningen besloot hij op zoek te gaan naar alledaagse dingen, de tastbare vragen, waarom de dingen zijn zoals ze zijn, met als resultaat het boek Alledaagse moleculen.
‘We willen hiermee mensen deelgenoot maken van onze fascinatie’, zegt Feringa over het boek. ‘Ja, het molecuul is gewoon een heel elegant ding dat veel zegt over de wereld om ons heen’, vult Lubbe aan.
‘Alle oplossingen voor het klimaatprobleem zijn te vinden in de chemie’
Chemicus Joost Reek knutselt aan moleculen om oplossingen te vinden voor ’s werelds meest complexe problemen.
Er wordt volgens Feringa veel geschreven over biologie en over de sterren, wat hij ook leuk vindt, maar nog maar heel weinig over moleculen: ‘Dat terwijl de moleculaire wereld minstens zo groot is, al dan niet groter.’
Daarnaast worstelen de twee wetenschappers er al jaren mee dat mensen eigenlijk niet goed begrijpen wat moleculen zijn. Chemie is eng, omdat mensen niet weten wat het is; ze denken bijvoorbeeld dat chemisch staat voor giftig. Feringa en Lubbe maakten dit boek ook om zulke misverstanden tegen te gaan. ‘Vrijwel alles om je heen bestaat uit moleculen. De tafel waar je aan zit, je kleding, je lichaam, dingen die je ruikt of proeft, noem het maar op. Dat is belangrijk om te beseffen.’
Taal van de moleculen
Wat het mooie is aan moleculen, volgens Feringa en Lubbe, is dat ze zo universeel en tastbaar zijn. Feringa: ‘Of ik nou een lezing houd in Japan, in Zuid-Afrika of in Nederland: als ik een suikermolecuul teken, dan begrijpt iedereen met basisscheikunde dat dat suiker is. Dat is toch mooi?’
‘Ik vergelijk het ook weleens met Chinees. Die karakters zien er misschien onbegrijpelijk uit, maar je kunt ze natuurlijk leren en daarmee leer je de taal. Bij moleculen is het net zo. Het is eigenlijk alsof wij een extra taal spreken’, zegt Lubbe. Stamp wat woordjes, maak wat zinnen en je hebt zo een basis in de taal van de chemie.
Het maken van een boek was een lang proces. Het doel was dat iedereen, ook mensen zonder bètaopleiding, het zou begrijpen. Feringa noemt het een leuke uitdaging om die vertaalslag te maken. Ook de samenwerking ging voorspoedig. ‘We kennen elkaar al zo lang, dat het vanaf het allereerste moment al voelde als een goede samenwerking’, zegt Lubbe, die eerder promovendus was bij Feringa, maar nu volwaardig collega.
Het schrijven zelf nam veel (vrije) tijd in beslag. ‘Tussendoor kwam natuurlijk dat belletje uit Stockholm, waardoor het boek ook nog even stil heeft gelegen’, zegt Feringa luchtig over het winnen van de Nobelprijs in 2016, voor zijn onderzoek naar moleculaire machines. Inmiddels liggen de eerste exemplaren alweer een tijdje in de winkels. Lubbe: ‘Voor mij is het altijd een droom geweest om een boekhandel in te lopen en daar mijn eigen werk te zien liggen.’
De passie en de vrije tijd die ze in dit project hebben gestoken, is tekenend; niet voor niets zei Feringa ooit dat je hem wakker kunt maken voor een molecuul: ‘Ja, ’s avonds zet ik niet een schakelaartje om waardoor ik ineens geen wetenschapper meer ben. Wetenschap zit in je, dat kun je niet zomaar loslaten.’
Hij heeft al vele prijzen op zijn naam staan, maar voor Feringa is dit boek net zo’n belangrijke mijlpaal: ‘Ik vind dit zeker een hoogtepunt in wat wij de afgelopen twintig jaar hebben gedaan. Dit is wel echt een droom die uitkomt.’
Chemie kan ons verder helpen
Moleculen zijn volgens Lubbe tijdloos, dus een herziene versie van het boek zal niet snel nodig zijn. Maar voer voor een tweede deel is er zat. Er zijn, zegt ze, nog genoeg moleculen over om te behandelen, die deze selectie niet hebben gehaald. Feringa ziet wat betreft de chemie dat we meer dan ooit voor geweldige uitdagingen staan. ‘Hoe gaan we in de toekomst vliegen? Hoe gaan we CO2 omzetten? Dat is waanzinnig belangrijk voor dit gebied. Chemie gaf ons onder andere moderne geneesmiddelen en kan onze samenleving zeker nog verder helpen – nu, en in de toekomst.’
