Hoe komen wetenschappers tot dat ene inzicht dat het verloop van hun carrière bepaalt? Daarover vertellen ze in de rubriek Eureka, elk weekend in het AD, verzorgd door de redactie van New Scientist. Deze keer: Jose Joordens, bijzonder hoogleraar ‘Hominin Paleoecology and Evolution’ aan de Universiteit Maastricht.
‘Waar komen we als mens vandaan? En wat maakt ons eigenlijk mens? Daar wil ik graag achter komen. Het antwoord op deze vragen vind je in verschillende disciplines: de geologie, de biologie en de archeologie. In mijn onderzoek combineer ik deze drie.
Het grootste gedeelte van mijn tijd besteed ik aan veldwerk. Ik bezoek plekken zoals het noorden van Kenia en Java, waar resten zijn overgebleven van menselijke voorouders. Aan de hand van botten of gereedschappen kan ik erachter komen hoe ze leefden en wat ze aten.
Hoe gevaarlijk zijn supervulkanen?
In het verleden stortten zogeheten supervulkanen de aarde meermaals in een desastreuze ‘vulkanische winter’. Gaat dat opnieuw gebeuren?
Niet tijdens mijn veldwerk, maar in museum Naturalis in Leiden beleefde ik een absoluut eurekamoment. Ik deed onderzoek naar fossiele schelpen met vreemde gaten. Ik was op bezoek bij archeoloog Corinne Hofman om haar advies te vragen. Ik liet haar foto’s zien van ‘mijn’ schelpen en ze zei meteen dat die gaten ‘typisch mens’ waren.
Ik snapte eerst niet wat ze bedoelde, maar zij liet me zien dat het schelpdier zich met een bepaalde spier vasthoudt aan zijn schelp. Op het moment dat je een gat maakt in de schelp en de spier doorsnijdt, laat het beestje automatisch los. Daardoor kun je hem eruit trekken om hem op te eten. Het gat is dus een gevolg van menselijk handelen. Bij mijn schelpen zaten de gaten precies op de plek van die spier. Dit was voor mij een ongekend mooi moment omdat ik eindelijk wist dat alle schelpen met een gat erin zijn gegeten door Homo erectus, een uitgestorven mensensoort die van zo’n 2 miljoen tot 100.000 jaar geleden leefde.
Over dit inzicht heb ik een onderzoeksartikel geschreven. Drie jaar hierna werd dat gepubliceerd in het wetenschappelijk blad Nature. Dit inzicht heeft vervolgens mede geleid tot een geheel nieuwe blik op de slimheid van Homo erectus.’
