Enge clowns worden sinds een paar weken overal gezien, van de Verenigde Staten tot Engeland en Nederland. Wat is er aan de hand, vraagt Sally Adee zich af.
Bij een klein appartementencomplex in Greenville, South Carolina werd eind augustus een melding gedaan door een groep kinderen. Ze zouden een griezelige clown met witte schmink zijn tegengekomen die hen het bos in wilde lokken.
Twee maanden later zijn er enge clowns waargenomen niet alleen in 37 staten van de VS, maar over de hele wereld, inclusief Nederland. Nog geen week geleden waren er meldingen van een clown met een mes die forensen in New York belette de metro te verlaten.
Hoe house zich ontwikkelde in Europa en de VS
De muziekstroming house sloeg in de jaren tachtig aan in Europa, maar niet in de Verenigde Staten. Cultuursocioloog Rens Wilderom ontrafelde waarom.
De killer clown-manie verspreidt zich als een virus over de aardbol, zegt Nicholas Christakis. Hij onderzoekt social contagion – letterlijk: ‘sociale besmetting’ – aan Yale University. ‘Het is een epidemie van waarnemingen en van angst.’
Fundamentele eigenschappen
Massahysterie is de mens eigen. In de Middeleeuwen dansten mensen met ziekelijke drang tot ze erbij neervielen, soms met wel duizenden bij elkaar. In 1938, na de uitzending van het radiohoorspel The War of the Worlds van regisseur Orson Welles, werden er meldingen gemaakt van mensen die buitenaardse wezens zouden hebben gezien. Het is niet de eerste keer dat er een clown-angst opduikt. Sinds 1980 is iets soortgelijks regelmatig voorgekomen.
Massahysterie komt voort uit de aard van de menselijke psyche. ‘We zijn sociale wezens, we kopiëren en leren van anderen,’ zegt Christakis. ‘We zijn ook vatbaar voor zogenaamde sociale besmetting. Dat is een fundamentele eigenschap van de mens,’ legt hij uit.
Anders gezegd: mensen gaan iets zien omdat anderen het zien. ‘Zodra iemand beweert iets te hebben gezien – zoals het monster van Loch Ness of de verschrikkelijke Yeti – maakt dat anderen ook vatbaar voor dat idee,’ zegt Jason Seacat aan Western New England University in Springfield, Massachusetts.
Heeft de clown van South Carolina echt bestaan? Dat is vooralsnog onduidelijk. Zoals wel vaker ligt de oorsprong van deze massahysterie bij kinderen, die de neiging hebben dingen te verzinnen. Feit is wel dat het aantal waarnemingen van clowns explosief is toegenomen en daarvoor is een aantal oorzaken aan te wijzen.
‘Clowns zijn omstreden in deze maatschappij’, zegt Christakis. Ze horen vrolijk te zijn, maar worden vaak als eng beschouwd. Er bestaat zelfs een naam voor deze angst voor clowns: coulrofobie. Toen eenmaal het idee van een enge clown ontkiemd was, werden zelfs ongevaarlijke scenario’s als eng beschouwd. Mensen belden bijvoorbeeld de politie na het zien van een clown die een wit busje bestuurt.
Ook het gedrag werd besmettelijk. Accounts op sociale media begonnen met bedreigen. Het meisje dat in Hopkins, Minnesota achter ’Kroacky Klown’ zat, werd gearresteerd en zal waarschijnlijk worden vervolgd.
Vicieuze cirkel
Overheden proberen de paniek in te perken – een district in de VS heeft mensen gewaarschuwd om zich niet te verkleden als clown, omdat ze dan worden opgepakt – maar dit soort maatregelen kunnen de situatie juist verergeren.
Het is een vicieuze cirkel. Hoe meer incidenten en meldingen op de traditionele en sociale media komen, hoe meer het fenomeen angst inboezemt. Meer mensen voelen zich geroepen om aan het angst zaaien mee te doen. Men is bang dat iemand de paniek gebruikt om echt kwaad te doen. Of dat er wraak wordt gepleegd. Dat laatste is misschien al begonnen: er is al recent een klopjacht op clowns gemeld.
Hoe is dit fenomeen de hele wereld overgegaan? Massahysterie bleven voorheen meestal op één locatie: een school, een werkplaats of dorp, zegt Christakis. Volgens Kate Starbird van de universiteit van Washington in Seattle is dit een voorbeeld van een globale meme – een idee dat zich verspreidt en ontwikkelt onder de informatiedragers – dat de fysieke wereld in is geslopen. ‘Het internet is een heel goede plek voor de ontwikkeling en verspreiding van memen.’
In tijden van onzekerheid komen massahysteries eerder op, zegt Christakis. De paniek om buitenaardse wezens door The War of the Worlds, kwam op tijdens de periode van angst voor nazi-Duitsland. ’Je kunt wel stellen dat zowel in het verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten er veel politieke onzekerheden en instabiliteit zijn.’
‘In onzekere tijden, zijn we afhankelijk van de oordelen en waarnemingen van anderen,’ zegt Seacat. ‘Mensen kennen nu het verhaal – en zien nu overal clowns.’
Lees verder: