Volgende week is het weer zover: de Nobelprijsweek! Wie sleept de prijzen voor de geneeskunde, de chemie en de fysica in de wacht? Is Nederland straks een Nobelprijswinnaar rijker? Jim Jansen, hoofdredacteur van New Scientist, blikt vooruit.
‘Een geanimeerd gesprek met de Leidse rector magnificus Carel Stolker na afloop van het Gala van de Biodiversiteit afgelopen maandag, ging al snel over onze waardering voor de Nederlandse wetenschap. Heel vreemd was dit overigens niet, want tijdens het gala hadden we alle facetten van vaderlands toponderzoek voorbij zien komen. Jonge talenten (Lisette Mekkes en Matyas Bittenbinder) en heuse BN’ers (Freek Vonk, Robbert Dijkgraaf en Andre Kuipers) wisselden elkaar af op het podium.
Toen we het over al deze talentvolle onderzoekers hadden, belandde de conversatie op de Nobelprijs. Ook dit was op zich niet vreemd, gezien de tijd van het jaar. Volgende week wordt de prijs der prijzen voor de wetenschap weer uitreikt. Wat de Champions League is voor het voetbal, en de Oscars voor de film, is de Nobelprijs voor de onderzoekswereld. Mocht je de prijs ooit winnen, dan is je leven voorgoed veranderd. ‘Het is alsof je opeens een hogere rang hebt’, zei Gerard ‘t Hooft (die in 1999 de Nobelprijs voor de fysica won) in een interview met New Scientist. Ben Feringa, die in 2016 de prijs won voor de scheikunde, voegt daaraan toe: ‘In de trein wilden opeens allerlei mensen selfies met mij maken. Dat gebeurde ervoor nooit.’
Hoe vetter het eten, hoe lekkerder het ruikt en hoe liever we het eten
Als we een snackbar of oliebollenkraam naderen, komt direct onze neus in actie: bijna onweerstaanbaar, zo lekker. Wat wij in ...
Hoewel geen enkele eventuele kanshebber het zal toegeven, zal menig wetenschapper in de eerste week van oktober rond de klok van elf uur toch even iets langer nadenken als hij of zij een telefoontje opneemt. Als het een belletje uit Stockholm betreft, weet je meteen hoe laat het is.
Met Carel Stolker besprak ik de eventuele Leidse kanshebbers. Natuurlijk kwam hoogleraar moleculaire astrofysica Ewine van Dishoeck ter sprake. Zij speurt de ruimte af naar bouwstenen voor leven. Van Dishoeck heeft al de belangrijkste prijs in de astrofysica op haar naam staan, de Kavli-prijs. In 2012 vond ze voor het eerst suikermoleculen in het gas rondom een jonge, zon-achtige ster. Maar wellicht is deze ontdekking niet baanbrekend genoeg voor de Nobelprijs. Een andere Leidse optie is Carlo Beenhakker. Deze natuurkundige is steeds weer in de buurt als er spannende ontdekkingen worden gedaan in het vakgebied, zoals de vondst van grafeen en majoranadeeltjes. En als je het over majoranadeeltjes hebt, dan is het een kleine stap naar de quantumcomputer. In dat deel van het vakgebied zijn mensen als Ronald Hanson, die quantumverstrengeling bewees, en quantumpionier Leo Kouwenhoven kandidaat.
Natuurlijk is er niet alleen een Nobelprijs voor de natuurkunde te vergeven. Als je kijkt naar de winnende onderwerpen in de andere categorieën de afgelopen jaren, dan is het bijna raar dat DNA-bewerkingstechniek CRISPR-cas9 nog niet in de prijzen is gevallen. Mocht dat dit jaar wel het geval zijn, dan hoop ik dat John van der Oost wordt gebeld. In 2008 was hij de eerste die liet zien hoe het mechanisme werkt.
Twee mensen zijn voor mij persoonlijk echt topkandidaten. Op de eerste plaats is dat Hans Clevers, die baanbrekend onderzoek deed naar stamcellen. En dan is er nog Heino Falcke, geboren in Keulen, maar inmiddels al zo lang werkzaam in Nijmegen dat ik hem toch een beetje als Nederlander beschouw. Heino is de man die de eerste foto van een zwart gat mogelijk maakte. Kranten wereldwijd zette zijn foto in april 2019 op de voorpagina. En terecht.
Als Heino Falcke de Nobelprijs wint, gebeurt dat waarschijnlijk gezamenlijk met het gehele Event Horizon Telescope-projectteam. Als dat zo is, dan wordt er gebroken met een oude traditie om drie personen te belonen. In plaats daarvan zou de Nobelcomité een hele groep de prijs te gunnen. Ik ben daar een grote voorstander van. Meer dan ooit gaat het bij toponderzoek om (internationale) samenwerking. Falcke heeft twintig jaar lang met talloze wetenschappers uit elke uithoek van de wereld samengewerkt om die ene foto waar te maken. En dat is hem gelukt. Daar mag komende week de telefoon voor rinkelen.’