Meer dan driekwart van het Amazoneregenwoud is sinds het begin van deze eeuw minder bestand geworden tegen droogte. Gebieden in de buurt van bebouwing en met minder regenval zijn het zwaarst getroffen.
Het grootste regenwoud ter wereld nadert een kantelpunt waardoor het zal veranderen in een savanne, zeggen onderzoekers. Zij ontdekten dat het Amazoneregenwoud de afgelopen twee decennia heeft ingeboet aan veerkracht.
Eerdere onderzoeken waarschuwden al dat het regenwoud – dat een belangrijke rem op klimaatverandering vormt – een kritieke drempel nadert. Maar het grootste deel van deze onderzoeken was gebaseerd op projecties met behulp van modellen, niet op waarnemingen in de echte wereld.
Wat gebeurt er als de permafrost ontdooit?
Door de opwarming van de aarde dooit de permafrost in rap tempo. Aardwetenschapper Niek Jesse Speetjens deed onderzoek naar de gevolgen.
Effect op klimaatverandering
Nu hebben hoogleraar aardwetenschappen Tim Lenton van de Universiteit van Exeter in het Verenigd Koninkrijk en zijn collega’s twee sets satellietgegevens gebruikt, van de jaren tussen 1996 en 2016, om de ‘groenheid’ van de Amazone te meten. Ze keken daarbij bijvoorbeeld naar hoe het gebied zich herstelde na droogte en branden.
De onderzoekers ontdekten dat sinds het begin van de eeuw 76 procent van het gebied minder veerkrachtig is geworden. Oftewel: minder in staat om opnieuw in een stabiele toestand te komen na te zijn getroffen door gebeurtenissen.
Belangrijk is, zegt Lenton, dat het signaal van de groeiende instabiliteit werd opgepikt zonder dat er overduidelijke veranderingen te zien waren, zoals enorme dalingen in de biomassa of in de oppervlakte van het bos.
‘Waar we ons druk om maken? We moeten niet vergeten dat als we op het kantelpunt belanden en we dus accepteren dat we het Amazoneregenwoud verliezen, er een significant effect zal zijn op de wereldwijde klimaatverandering’, zegt Lenton. Hij zegt dat een omslag naar savanne, een ecosysteem gekenmerkt door gras en veel minder biomassa, zorgt voor het vrijkomen van ongeveer 90 miljard ton koolstofdioxide die momenteel is opgeslagen in de bomen en bodem. Ter vergelijk: de mensheid stoot per jaar ongeveer 40 miljard ton uit.
Tientallen jaren
Het team bepaalde de vegetatiebedekking aan de hand van twee door satellieten verzamelde datasets. De eerste mat de optische diepte van vegetatie met behulp van microgolven. De tweede gebruikte daarvoor infrarood.
In delen van het regenwoud waar het minder regent en die dichter in de buurt liggen bij menselijke activiteit, zoals grote boerderijen en hoofdwegen, was het verlies aan veerkracht het grootst, aldus de onderzoekers.
Lenton zegt dat hij geen precieze datum kan noemen wanneer we bij het omslagpunt zullen zijn aanbeland, maar hij verwacht dat de overgang naar savanne een proces zal zijn dat in de orde van tientallen jaren in beslag neemt. Volgens andere Amazone-experts zet dit onderzoek het idee kracht bij dat het regenwoud inderdaad een kantelpunt nadert.
Solide gegevens
De verschuiving naar een ander ecosysteem vindt niet gelijkmatig over het hele regenwoud plaats. Het zuidoostelijke deel van de Amazone, ook wel de ‘boog der ontbossing’ genoemd, is al dusdanig veranderd dat het nu CO2 uitstoot in plaats van opneemt.
Matt Finer van de non-profitorganisatie Amazon Conservation zegt dat het onderzoek een leidraad kan bieden voor het bepalen welke resterende delen van het bos we prioriteit moeten geven als het gaat om bescherming. ‘De westelijke en noordoostelijke Amazone lijken het veerkrachtigst. Die bevinding versterkt de noodzaak om deze gebieden te beschermen, nu en in de toekomst, tegen bedreigingen zoals mijnbouw, nieuwe wegen en de uitbreiding van landbouwgebieden’, zegt hij.
Aardwetenschapper Carlos Nobre van de Universiteit van São Paulo in Brazilië zegt dat de resultaten van het onderzoek ‘zorgwekkend’ zijn en ‘gebaseerd op solide gegevens’. ‘Het toont aan dat de veerkracht van het tropisch regenwoud in de Amazone de afgelopen twintig jaar zeer snel is afgenomen’, zegt hij.
