Stoffen in de rook van hevige bosbranden kunnen bijdragen aan de afbraak van de ozonlaag, zeggen Amerikaanse onderzoekers. Doordat er door klimaatverandering meer en intensere bosbranden zullen zijn, kan dit het herstel van de ozonlaag verstoren.
Door de Australische bosbranden eind 2019 en begin 2020 kwam er een grote hoeveelheid rook terecht in de stratosfeer, de luchtlaag boven 10 kilometer hoogte, waar de ozonlaag zich bevindt.
Hierdoor veranderde de chemische samenstelling van de stratosfeer. Zo nam bijvoorbeeld de hoeveelheid ozon boven delen van het zuidelijk halfrond af. Onderzoekers van verschillende Amerikaanse universiteiten ontdekten dat fijnstof in rookwolken een belangrijke rol speelde bij deze afname. Ze publiceerden hun resultaten in Nature.
Hoe gevaarlijk zijn supervulkanen?
In het verleden stortten zogeheten supervulkanen de aarde meermaals in een desastreuze ‘vulkanische winter’. Gaat dat opnieuw gebeuren?
Reactieketen
In de stratosfeer zitten chloorfluorkoolwaterstoffen (cfk’s), die daar terecht zijn gekomen doordat ze vroeger gebruikt werden in bijvoorbeeld koelkasten en spuitbussen. Deze stoffen werden verboden toen bleek dat ze de ozonlaag aantastten. Hoewel de hoeveelheid cfk’s in de stratosfeer sindsdien aan het afnemen is, zitten ze er nog steeds.
Door de afbraak van cfk’s in de stratosfeer ontstaat er waterstofchloridegas. Uit het nieuwe onderzoek blijkt dat fijnstof uit de rookwolken van bosbranden dit waterstofchloridegas absorbeert. Dit start een keten van reacties, waardoor uiteindelijk geactiveerde chloorradicalen ozon afbreken.
De onderzoekers trokken deze conclusie door atmosferische waarnemingen te vergelijken met modelsimulaties van de keten van reacties. De uitkomsten van dit model kwamen overeen met de werkelijke ozonconcentratie in de stratosfeer na de branden, wat hun vermoeden voorlopig bevestigde.
Een origineel onderzoek
Sinds het verbod op cfk’s is de ozonlaag zich aan het herstellen. Dit was ook hoognodig, omdat de ozonlaag ons beschermt tegen de UV-straling van de zon, die huidkanker kan veroorzaken. Een snel herstel van de ozonlaag is dus gewenst.
Nu lijkt het erop dat bosbranden roet in het eten kunnen gooien. Als klimaatverandering leidt tot meer en intensere bosbranden, is de kans groter dat er fijnstoffen uit rookwolken in de stratosfeer terechtkomen, wat de schadelijke reactieketen kan starten. Volgens klimaatwetenschapper Guus Velders van de Universiteit Utrecht en het RIVM zullen niet alle bosbranden een gevaar vormen voor de ozonlaag. ‘De bosbranden moeten echt enorm zijn, willen de rookwolken de stratosfeer bereiken’, zegt hij, ‘Dat gebeurt lang niet altijd.’
Over het onderzoek is Velders verder erg te spreken. ‘Het is een origineel onderzoek. Ik had zelf niet gedacht dat bosbranden op deze manier kunnen bijdragen aan de aantasting van de ozonlaag. We zullen dit proces beter moeten gaan begrijpen om hun hypothese te verifiëren.’ Hij heeft ook nog een geruststellende mededeling. ‘Omdat de hoeveelheid cfk’s in de atmosfeer alleen maar blijft afnemen en zij nodig zijn om dit proces te laten plaatsvinden, zullen de bosbranden uiteindelijk geen grootschalige gevolgen hebben voor de ozonlaag.’
