Makaken die rond een Indonesische tempel leven hebben uitgevogeld hoe ze bezoekers kunnen afpersen.

Pas op je spullen als je in de buurt van makaken komt. Beeld: Piviso/Flickr

De apen pikken waardevolle spullen, zoals zonnebrillen, hoeden, camera’s in een enkel geval een handje kleingeld vanuit het loket. Daarna is het wachten tot de werknemers van de tempel ze voedsel aanbieden in ruil voor de buitgemaakte spulletjes.

Bezoekers en werknemers van de tempel Poera Oeloewatoe op het eiland Bali hadden al eerder afpersingen door de apen gemeld, maar het gedrag was nog nooit wetenschappelijk bestudeerd in het wild.

Digitale tweelingen van organen brengen medische wetenschap in stroomversnelling
LEES OOK

Digitale tweelingen van organen brengen medische wetenschap in stroomversnelling

Door een 'digitale kopie' van een orgaan te maken, kunnen artsen deze minutieus bestuderen.

Fany Brotcorne, een primatoloog aan de universiteit van Luik, ging met haar collega’s op pad om te achterhalen hoe en waarom het gedrag zich verspreidt over de hele apenpopulatie. Ze publiceerde haar resultaten in het vakblad Primates.

‘De Poera Oeloewatoe in de enige plek op Bali waar we dit gedrag zien’, zegt Brotcorne. Dit doet vermoeden dat het om aangeleerd, en niet aangeboren, gedrag gaat. De primatoloog wilde graag bepalen of dit gedrag als cultureel bestempeld kan worden. Dat zou ons helpen de cognitieve capaciteiten van de makaken te begrijpen en het zou zelfs inzicht bieden in de evolutie van de mens.

Diefstal en ruilhandel

Dieren met toekomstplannen
LEESTIP Dieren met toekomstplannen Frans van der Helm, € 19,95 Bestel in onze webshop

Brotcorne verbleef vier maanden rond de tempel en bestudeerde vier verschillende groepen die rond de tempel leven. Bij de twee groepen die de meeste tijd rond toeristen doorbrachten kwam diefstal en ruilhandel vaker voor. Waarschijnlijk kijken ze het gedrag af bij andere apen. Vooral bij groepen met jonge mannetjes apen, die eerder geneigd zijn tot risicovol gedrag, kwam afpersing veel voor.

Al zijn de resultaten van deze studie maar op een kleine groep apen gebaseerd, Brotcorne gelooft dat haar team het eerste voorlopige bewijs heeft gevonden dat dit gedrag cultureel is. Generaties dragen het over en de makaken leren het van elkaar.

Extra bewijs kwam van een vijfde groep apen. Toen deze makaken het gebied rondom de tempel betrokken, begonnen zij ook in te zien dat ze gestolen goederen konden ruilen voor lekkere snacks.

Serge Wich, een primatoloog van de Liverpool John Moores-universiteit in het Verenigd Koninkrijk, zegt dat het werk van Brotcorne ‘een nieuw en spectaculair voorbeeld van flexibiliteit in het gedrag van primaten als reactie op veranderingen van de omgeving’.

Criminele activiteiten

Het is vooral interessant dat apen op andere plekken dit gedrag niet vertonen, terwijl de omstandigheden vergelijkbaar zijn, voegt Wich toe. ‘Mogelijk is dit een nieuwe traditie van primaten en het laat ons zien dat diefstal en afpersing van andere soorten tot de mogelijkheden behoort’, zegt hij.

Brotcorne benadrukt dat haar werk ook bijdraagt aan onze kennis over de psychologie van primaten. Het geeft inzicht in hoe informatie wordt verspreid in een groep, hoe de apen hun eigen daden begrijpen en hoe ze vooruit denken en plannetjes maken.

Het werk van Brotcorne kan ook helpen bij het beantwoorden van vragen over de evolutie van onze eigen cognitie. ‘We weten niet zo veel van ruilhandel van goederen of vaardigheden bij dieren. Tot nu toe werd dit alleen toegeschreven aan mensen’, zegt ze. Nu we het in makaken zien, vermoeden we dat het gedrag in de evolutie van de mens al vroeg is ontstaan.

Is Brotcorne zelf wel eens het slachtoffer geworden van haar brutale studieobjecten? ‘O, zo vaak,’ zegt ze. ‘De apen probeerden constant dingen te stelen, mijn hoed, mijn pen en zelfs mijn onderzoeksgegevens!’

Mis niet langer het laatste wetenschapsnieuws en meld je nu gratis aan voor de nieuwsbrief van New Scientist.

Lees verder: