Een groep chimpansees in West-Afrika brengt kleine insecten aan op hun eigen wonden en die van groepsgenoten. Dat is waarschijnlijk een vorm van wondverzorging, maar kan ook dienen als troostend gebaar.
Chimpansees in nationaal park Loango in het West-Afrikaanse Gabon verzorgen hun open wonden door er insecten op te plakken, als een soort eerstehulpmiddel. Onderzoekers hebben de apen dat al eerder zien doen met planten, maar zien nu voor het eerst dat er ook insecten worden gebruikt als wondverzorging.
Observaties
Evolutiebioloog Alessandra Mascaro observeerde en filmde in november 2019 chimpansee Suzee, die op dat moment de gewonde voet van haar zoon Sia verzorgde. Plots zag Mascaro dat Suzee iets tussen haar lippen vandaan haalde en op de open wond aanbracht. Toen Mascaro en haar collega’s de videobeelden terugkeken, realiseerden zij zich dat Suzee een klein vliegje op Sia’s wond had geplakt.
‘Invasieve exoten bestrijden doet meer kwaad dan goed’
Het is doorgaans geen goed idee om invasieve exoten te bestrijden, stelt Menno Schilthuizen. Daarmee vertraag je het natuurlijke proces.
‘We zagen iets heel bijzonders gebeuren’, reageert collega Simone Pika, gedragsbioloog aan de Osnabrück-universiteit in Duitsland.
Geen toeval
Het onderzoeksteam bleef Suzee en zo’n vijfenveertig groepsgenoten tot februari 2021 observeren. In die tijd zagen ze dit gedrag bij tweeëntwintig chimpansees. In negentien gevallen plukte de chimpansee het kleine insect uit de lucht en duwde die het tussen de lippen. Vervolgens wreef de chimpansee het insect met de lippen of vingers bij zichzelf op een open wond.
De wetenschappers zijn er nog niet achter waarom de chimpansees dit gedrag laten zien. ‘Wat me zo intrigeert op dit moment is welke soort insecten zij vangen. En zouden ze begrijpen wat ze aan het doen zijn?’, vraagt Pika.
‘Als je het vergelijkt met vlooien, is het verzorgen van een wond meer oplossingsgericht en daardoor complexer gedrag,’ zegt cognitief psycholoog Mariska Kret van de Universiteit Leiden, die niet verbonden is aan dit onderzoek. ‘Een wond kan gaan ontsteken en het is daarom belangrijk dat hij verzorgd wordt.’
Verzorging
Het kan zijn dat de nog onbekende insecten genezende eigenschappen hebben. Pika: ‘Veel insecten hebben heel bijzondere stofjes die antibiotisch, antiviraal, antibacterieel of schimmeldodend zijn. Die stofjes kunnen een verzachtend effect hebben of de ontstekingsreactie verlagen.’
Naast medicinale redenen kan het ook simpelweg een manier zijn om troost te bieden. ‘Herinner je je nog dat je vroeger wel eens viel, en dat je knie eigenlijk helemaal niet open lag?’ zegt Pika. ‘Maar dat je moeder er dan een pleister opplakte en dat toen alles weer helemaal goed was?’ Het is goed mogelijk dat dit ook zo bij chimpansees werkt, geeft Kret aan. ‘Met mijn eigen onderzoek heb ik echt laten zien dat mensapen – waaronder chimpansees – complexe emoties hebben en ook rekening houden met de emoties van groepsgenoten’, zegt ze.
Evolutie
Het gedrag dat het team van Mascaro observeerde, is nog niet eerder waargenomen bij chimpansees. Het kan ons mogelijk helpen om beter te begrijpen hoe zelfmedicatie is ontstaan en hoe het zich mettertijd heeft ontwikkeld, zegt Pika.
Het kan ons ook meer vertellen over ons eigen gedrag. Mensen en mensapen zijn sterk aan elkaar verwant. Dat zie je terug in de overeenkomsten in hersenstructuur, genen en ook gedrag. ‘Wij leven natuurlijk allang niet meer in de jungle – tenminste de meesten van ons, maar ons hele systeem is daar wel door een lang evolutionair verleden perfect op afgesteld’, zegt Kret. ‘Daarom is het bestuderen van het gedrag van apen in het wild noodzakelijk om menselijk gedrag beter te kunnen doorgronden.’
Sociale dieren
Het team zag verder dat de chimpansees niet alleen hun eigen wonden verzorgden, maar ook die van groepsgenoten. Er waren drie gevallen waarbij een chimpansee een insect aanbracht op de wond van een andere chimpansee, zoals Suzee bij Sia deed.
Er woedt nog steeds een discussie over de vraag of andere dieren net als wij mensen in staat zijn prosociaal gedrag te laten zien: gedrag waarbij het belang van anderen voorop staat. Kret is er in ieder geval van overtuigd dat dit soort gedrag goed te vergelijken valt met ons eigen verzorgende gedrag. ‘Het komt voort uit empathie: het innemen van het perspectief van een ander en daar sympathie voor hebben. Dit stelt je in staat om een ander echt te helpen. Dit soort empathie is complex, en vereist een bepaald intellect.’
