Hoeveel manieren zijn er om een termiet een stokje op te laten lopen? Verrassend veel, blijkt. Een nieuw onderzoek naar hoe chimpansees ‘termietvissen’ onthulde dat verschillende groepen verschillende eetgewoontes hanteren. Het valt te vergelijken met hoe het menselijk gebruik van eten met stokjes verschilt over de wereld.
Het idee dat niet-menselijke dieren überhaupt cultuur hebben op dezelfde manier als mensen – gedrag en sociale normen die verschillen per groep – is controversieel. Maar dit onderzoek verstevigt het idee van chimpansee-etnografie, de studie van chimpansee cultuur, als een vruchtbaar onderwerp.
Cultuur in de natuur
Primatoloog Carel van Schaik van de Universiteit van Zurich in Zwitserland, die niet betrokken is bij het onderzoek, zegt dat dit zonder enige twijfel bevestigt dat de verschillen die gevonden zijn tussen chimpansees cultureel zijn. ‘Dit artikel is een enorme mijlpaal in onderzoek naar cultuur in de natuur’, zegt hij.
‘De mooiste dingen ontdek je door er niet specifiek naar te zoeken’
Medisch bioloog Yvette van Kooyk wil het immuunsysteem leren kankercellen aan te vallen door hun suikerjas-vermomming weg te knippen.
Primatoloog Christophe Boesch van het Max Planck Instituut voor Evolutionaire Antropologie in het Duitse Leipzig en zijn collega’s kozen ervoor om termietvissen te onderzoeken. Dit gedrag is wijdverspreid, wat het mogelijk maakt om veel observaties te doen in verschillende samenlevingen.
De onderzoekers stelden in 39 verschillende wilde chimpanseegemeenschappen cameravallen op om de dieren te filmen terwijl ze termieten aten, wat lukte bij 10 van de groepen. Het kan zijn dat de andere groepen niet genoeg termietenheuvels in de buurt hadden om dit gedrag te vertonen, of dat de camera’s ze simpelweg niet filmden terwijl ze naar termieten visten.
Verschillende technieken
Grondig noteerden ze elk element van het termietvisgedrag in de honderden gemaakte videoclips. Daarmee maakten ze een ethogram, een lijst van al het gedrag dat de dieren vertoonden, dat bestond uit een gedragsprofiel voor iedere chimpansee in het onderzoek. Wat blijkt? Termietenvissen bestaat uit 38 verschillende technische elementen. En die worden allemaal in verschillende combinaties gebruikt door elk van de chimpanseegroepen.
Individuen in dezelfde gemeenschap gebruiken meer vergelijkbare technieken dan chimpansees uit andere groepen. In andere woorden: er waren lokale cultuurverschillen. ‘Net als bij menselijke sociale conventies doe je wat je anderen ziet doen’, zegt Boesch.
Schudden of niet schudden
Chimpansees in Korup National Park in Kameroen leunen bijvoorbeeld op hun ellebogen om stokken in termietenheuvels te steken. Daarna schudden ze het einde van de stok met hun mond om ervoor te zorgen dat de termieten in de stok bijten.
In het Wonga Wongué National Park in Gabon gaan chimpansees juist op hun zij liggen en stoppen ze hun stok in de termietenheuvel zonder deze te schudden. Als ze de stok weer uit de heuvel halen, verwijderen ze de termieten direct met hun mond.
Van Schaik zegt dat het onderzoek ook vragen opwekt over de intrigerende mogelijkheid dat chimpansees etiquette hebben. Boesch en zijn team vonden dat aangrenzende chimpanseegroepen verschillen in de details van hun vistechnieken, hoewel er soms leden van groep wisselen.
Het lijkt erop dat de verschillen niet functioneel zijn, waarbij sommige methodes beter werken op een bepaalde plek, maar cultureel. De chimpansees die van samenleving wisselen, passen hun methodes aan om beter bij de nieuwe groep te passen en sneller sociaal geaccepteerd te worden en te integreren. We weten nog niet of de chimpansees druk voelen om zich aan te passen en of er straffen of maatregelen zijn als ze dat niet doen, zegt Van Schaik.
