Wie op een lange vliegreis te weinig beweegt, heeft een vergrote kans op trombose, een bloedprop, in de benen. Het HSP47-eiwit speelt daar een belangrijke rol in, ontdekte een groep wetenschappers die bruine beren bestudeerde tijdens de winterslaap. ‘Wellicht kan het in de toekomst leiden tot betere medicijnen.’
Wie wel eens een lange, intercontinentale vlucht heeft gemaakt, zal bekend zijn met het advies tijdens de reis regelmatig te bewegen. Daardoor kun je voorkomen dat je trombose, een bloedstolsel, in je benen krijgt. Dat kan een dik en pijnlijk been veroorzaken en – mocht het stolsel losschieten – zelfs een longembolie doordat het stolsel aan de wandel gaat en vervolgens een bloedvat bij de longen blokkeert.
Een zogeheten veneuze trombose kan ontstaan als je lang niet of nauwelijks beweegt, niet alleen tijdens een intercontinentale vlucht, maar net zo goed als je been in het gips zit. Vreemd genoeg lijken bruine beren, die tijdens hun winterslaap maanden achtereen stilliggen, geen bloedstolsels te ontwikkelen. En ook chronisch immobiele patiënten, zoals die met een dwarslaesie, hebben geen verhoogd risico op trombose.
Tijd 'vertraagt' bij het zien van iets gedenkwaardigs
Tijdens het kijken naar een opvallende afbeelding lijkt de tijd langzamer te gaan, ontdekten Amerikaanse hersenwetenschappers.
Berenbloed
Onderzoekers uit Duitsland hebben nu, in samenwerking met collega’s uit het Verenigd Koninkrijk, Denemarken, Noorwegen en Zweden, aangetoond dat de afname van een bepaald eiwit in het bloed de vorming van bloedstolsels lijkt te voorkomen bij zowel beren in winterslaap als bij mensen met een dwarslaesie. De resultaten van het werk van de onderzoekers werden vorige week gepubliceerd in het vakblad Science.
Voor dit onderzoek verzamelden biologen in Zweden het bloed van dertien bruine beren tijdens hun winterslaap. In de daaropvolgende zomer, toen de dieren weer wakker waren, namen ze opnieuw bloed bij hen af. Uit de analyse van het berenbloed bleek dat ze tijdens de winterslaap gemiddeld 55 keer minder van het zogeheten HSP47-eiwit produceren dan tijdens de actieve zomermaanden.
Na het berenonderzoek keken de wetenschappers naar het bloed van patiënten met een dwarslaesie en vergeleken dat met bloed van gezonde, actieve mensen. Ook daar zagen ze dat de langdurig immobiele patiënten minder HSP47-eiwit in hun bloed hadden dan de actieve controlegroep.
Dwarslaesie en bedrust
De onderzoekers verzamelden ook bloed van gezonde proefpersonen die dertig dagen lang op bed lagen. Dat deden ze voor een onderzoek van de Amerikaanse ruimtevaartorganisatie Nasa naar de invloed van lange ruimtereizen op het lichaam. Naarmate de bedrust langer duurde, slonk ook in het bloed van deze proefpersonen de hoeveelheid HSP47-eiwit. Hetzelfde resultaat vonden ze bij varkens en muizen.
Het HSP47-eiwit wordt geproduceerd door bloedplaatjes, de cellen in het bloed die belangrijk zijn voor de bloedstolling bij verwondingen. Het was al bekend dat bloedplaatjes een belangrijke rol spelen bij trombose.
Volgens de onderzoekers zou het verlagen van het hoeveelheid HSP47-eiwit een beschermingsmechanisme van het lichaam kunnen zijn om trombose te voorkomen bij langdurige immobiliteit. ‘We weten niet precies hoe het werkt, maar het lijkt dat beweging er op een of andere manier voor zorgt dat de hoeveelheid HSP47-eiwit op een bepaald niveau blijft,’ aldus de Britse bioloog Jon Gibbins, die betrokken was bij het onderzoek, in een persbericht.
Trombosemedicijnen
Volgens de onderzoekers kan deze bevinding van belang zijn voor de ontwikkeling van nieuwe trombosemedicijnen. Gibbins denkt dat nu kan worden begonnen met het zoeken naar nieuwe of bestaande middelen die de functie van het HSP47-eiwit bij de bloedstolling kunnen remmen om zo mensen te beschermen die vatbaar zijn voor bloedstolsels.
‘Het is een fantastisch groot en uitgebreid onderzoek dat bevestigt dat dit een relevant eiwit kan zijn in de bloedstolling en daarmee bij trombose,’ zegt Erik Klok, hoogleraar interne geneeskunde aan het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC), die overigens niet bij het onderzoek betrokken was. ‘Veneuze trombose is een groot probleem. Jaarlijks krijgt één tot twee per duizend Nederlanders ermee te maken.’
Naast immobiliteit, dat de bloedstroom tot stilstand brengt, kunnen ook beschadigingen van de bloedvatwanden na een verwonding of operatie of na veranderingen van eiwitten in het bloed – bijvoorbeeld door de anticonceptiepil – het risico op trombose vergroten.
Interessante nieuwe speler
Klok wijst er wel op dat het onderzoek laat zien dat een toename van HSP47-eiwit een aanwijzing is voor actievere bloedplaatjes, maar dat oorzaak en gevolg nog niet duidelijk zijn. ‘Het is de vraag of de hoeveelheid van dat eiwit in het bloed vermindert als de bloedplaatjes hun activiteit verminderen of dat een afname van het eiwit de bloedplaatjesactiviteit remt,’ zegt hij. ‘Maar het eiwit is een interessante nieuwe speler in het trombose-onderzoek. Wellicht kan het in de toekomst inderdaad leiden tot betere medicijnen.’
Suzanne Cannegieter, hoogleraar klinische epidemiologie aan het LUMC, vindt het onderzoek ook interessant. ‘De huidige medicijnen voor de genezing en het voorkomen van trombose remmen de bloedstolling. Dat werkt, maar ze hebben als bijwerking dat het risico op bloedingen erdoor wordt vergroot. Daarom zijn nieuwe medicijnen welkom.’
Cannegieter doet zelf ook onderzoek naar trombose. ‘Uit ons onderzoek bleek dat gezonde mensen bij lange bedrust geen verhoogd risico hebben op bloedstolsels. Dat gebeurt alleen bij lange vluchten, waarbij het zitten mogelijk zorgt voor afgeknelde bloedvaten. Of als er naast immobilisatie iets anders speelt waardoor de bloedstolling verandert, zoals verwondingen, een grote ontsteking of een ziekte zoals kanker.’
Gibbins en zijn collega’s hebben nu enkel gekeken naar gezonde dieren en mensen die naast een dwarslaesie geen andere ziektes hadden. Cannegieter: ‘Daarom zou het interessant zijn om te gaan kijken of het verlagen van het HSP47-eiwitgehalte in het bloed ook een beschermend effect heeft als er andere risicofactoren meespelen, zoals kanker of een in het gips gezet been.’
