Een kliniek in België heeft toestemming gekregen om eerder afgenomen en ingevroren teelbalweefsel weer bij mannen te implanteren. Zo kunnen er spermacellen worden ontwikkeld die van pas komen bij vruchtbaarheidsbehandelingen.
De procedure stelt mannen die voor hun puberteit onvruchtbaar zijn geworden door kankerbehandelingen hopelijk in staat om toch kinderen te krijgen. ‘Ons protocol is goedgekeurd door de ethische commissie. We wachten nu op de eerste patiënt’, zegt hoogleraar voortplantingsbiologie Ellen Goossens van de Vrije Universiteit Brussel. ‘Dat zal hoogstwaarschijnlijk niet al te lang duren.’
Teelbalweefselbank
Kankerbehandelingen zoals chemotherapie en bestraling maken mensen soms onvruchtbaar. Bij mannen van een leeftijd waarop ze sperma produceren kun je simpelweg monsters invriezen die je later kunt gebruiken bij ivf-behandelingen. Maar bij kinderen die nog niet door de puberteit zijn gegaan is dat geen optie. Hun teelballen bevatten echter wel stamcellen waaruit later weer spermacellen kunnen ontstaan. Wanneer je een klein gedeelte van de teelbal verwijdert en deze invriest, kun je deze stamcellen langdurig bewaren.
‘Invasieve exoten bestrijden doet meer kwaad dan goed’
Het is doorgaans geen goed idee om invasieve exoten te bestrijden, stelt Menno Schilthuizen. Daarmee vertraag je het natuurlijke proces.
Nadat dierproeven hadden aangetoond dat je zulke ‘spermatogoniale’ stamcellen kunt gebruiken om volwassen spermacellen te maken, begon de onderzoeksgroep van Goossens mensen aan te bieden teelbalweefsel op te slaan in een speciaal daarvoor ingerichte teelbalweefselbank. Een groeiend aantal centra wereldwijd volgt inmiddels haar voorbeeld. Uit een in 2019 uitgevoerde peiling blijkt dat van al meer dan 1000 individuen teelbalweefsel is verzameld.
Resusapen
De genoemde doorbraak bij dierproeven is een recente, zegt de niet bij het onderzoek betrokken ontwikkelingsendocrinoloog Rod Mitchell van de Universiteit van Edinburgh in het Verenigd Koninkrijk. Een endocrinoloog is iemand die gespecialiseerd is in het systeem van klieren dat in ons lichaam voor de hormoonhuishouding zorgt.
De doorbraak komt op naam van een onderzoeksteam in de Verenigde Staten dat teelbalweefsel van resusapen invroor en later implanteerde in de balzak of onder de huid op de rug. Al het geïmplanteerde weefsel begon vervolgens testosteron en volwassen zaadcellen te produceren. De onderzoekers verwijderden daarop de zaadcellen en gebruikten die voor het bevruchten van eitjes. In 2019 rapporteerde het team dat het proces had geresulteerd in de geboorte van een gezond babyaapje.
Voorbereidingen
‘Dit is een proof of principle. Het bewijst dat het hele proces van het afnemen van weefsel, het opslaan daarvan, het genereren van sperma en het daaruit nageslacht creëren uitvoerbaar is’, zegt Mitchell.
Op basis van deze resultaten zijn verschillende centra begonnen met voorbereidingen om teelbalweefsel te herimplanteren bij individuen waarvan het is afgenomen. De groep van Goossens zal waarschijnlijk de eerste zijn.
‘Aangezien we wereldwijd de eersten waren die aan prepuberale kinderen aanboden om teelbalweefsel in te vriezen, hebben wij nu de oudste groep mensen in het bestand zitten. Daarbij zitten patiënten die nu halverwege de twintig zijn’, zegt ze. Onder hen zullen vast mensen zitten die nu kinderen willen krijgen en erachter komen dat dit op de natuurlijke manier niet lukt, zegt Goossens.
Buisjes
De eerste pogingen zullen deel uitmaken van klinisch onderzoek, zegt Mitchell. Het kan nog wel enkele jaren duren voordat andere landen zich ook aan de procedure zullen wagen.
Wetenschappers onderzoeken ook andere manieren om spermacellen uit bevroren weefsel te verkrijgen. Een daarvan behelst het opkweken van spermatogoniale stamcellen in het laboratorium waar vervolgens volwassen spermacellen uit worden ontwikkeld, zonder dat daar implantatie van weefsel voor nodig is. Op 19 oktober rapporteerden onderzoekers in de VS dat het ze was gelukt om eitjes van resusapen te bevruchten met spermacellen uit zulke stamcellen.
Een andere mogelijkheid is het op zo’n manier herimplanteren van stamcellen in de buisjes van de teelballen dat de normale spermaproductie weer op gang komt. Dat zou koppels in staat kunnen stellen een kind te krijgen zonder dat daar ivf voor nodig is. ‘Dat zou de natuurlijke vruchtbaarheid weer herstellen’, zegt Mitchell.