Een spray met daarin virussen die je voedsel reinigen: het klinkt tegenstrijdig. Toch is dat precies wat wetenschappers in de Verenigde Staten hebben ontwikkeld.
Virussen die bacteriën doden, kunnen een ziekmakende E. coli-stam in voedselproducten uitschakelen. Zulke virussen, bacteriofagen of kortweg fagen genoemd, verminderen de hoeveelheid van de aanwezige E. coli-bacteriën met een factor één miljoen. Daarmee verkleinen ze de kans op een voedselvergiftiging. Dat ontdekten biomedisch technoloog Lei Tian en zijn collega’s, verbonden aan de McMaster-universiteit in Hamilton, Canada.
Voor hun onderzoek maakten ze eerst een gel. Die gel bestond puur uit fagen, die stevig aan elkaar hechtten. Vervolgens testten de wetenschappers de bacteriedodende werking van de gel op twee manieren, waarbij ze telkens petrischaaltjes vol met E. coli als slachtoffers gebruikten. Bij het eerste proefje legden ze ‘lapjes’ van de gel in de schaaltjes, te midden van de E. coli. Bij het tweede proefje bespoten Tian en zijn team de schaaltjes met een fagen-spray uit een spuitbus.
Hoe vetter het eten, hoe lekkerder het ruikt en hoe liever we het eten
Als we een snackbar of oliebollenkraam naderen, komt direct onze neus in actie: bijna onweerstaanbaar, zo lekker. Wat wij in ...
Bacteriën zijn een belangrijke veroorzaker van voedselvergiftigingen. Sommige bacteriën scheiden giftige stofjes uit die ons ziek maken. Daardoor kan het consumeren van onjuist bereid voedsel gevaarlijk zijn. De fagen van Tian kunnen een oplossing zijn om de bacteriën een halt toe te roepen.
In de keuken
Biomedisch technoloog Zeinab Hosseinidoust, die bij het onderzoek betrokken was, ziet het als een geschikt middel om voedsel veiliger voor consumptie te maken. ‘De gel met fagen kan bijvoorbeeld rechtstreeks aan verse groenten en zuivel worden toegevoegd’, zegt ze. ‘En het werkt zelfs in verpakkingen van rauwe biefstuk.’
Niet alleen over de effectiviteit, ook over de veiligheid van de fagen zelf is Hosseinidoust positief. ‘Onze gels zijn volledig biologisch afbreekbaar’, zegt ze. Bovendien zijn fagen, zo stelt ze gerust, ongevaarlijk voor de mens. ‘Mocht je de fagen binnenkrijgen, dan ondervindt het lichaam er geen hinder van. De fagen die specifiek zijn voor deze E. coli-variant, laten de bacteriën die van nature in je darm leven gewoon met rust.’ Maar het team heeft het effect van de spray slechts op één E. coli-variant getest. Wat de fagen doen met andere varianten die in onze menselijke darm leven, is dus onduidelijk.
Hosseinidoust gaat nog een stapje verder. ‘Stel dat je toch een gevaarlijke E. coli-stam binnenkrijgt, dan kunnen de fagen die bacterie zelfs in je darm onschadelijk maken.’
Hosseinidoust denkt dat fagen in de hele voedselproductieketen een plaatsje verdienen. ‘Je kunt deze fagen inzetten op boerderijen, in het huishouden en zelfs bij bedrijven die voedsel bereiden.’ Dat laatste is niet nieuw: het gebruik van fagen is al goedgekeurd in de Amerikaanse voedselindustrie. Maar een huishoudmiddeltje met fagen zou een nieuwe stap zijn. De fagen zouden in onze keuken niet alleen het voedsel zelf kunnen vrijhouden van besmettingen, maar ook het aanrecht en kookgerei.
Kans op voedselvergiftiging
Maar Mariel Pikkemaat, microbioloog bij de Food Safety Research-groep van de universiteit in Wageningen, ziet weinig heil in het fagenmiddel. ‘Ik vraag me af of de gemiddelde Nederlander die nog nooit bewust een voedselinfectie heeft doorgemaakt enige noodzaak voelt om zo’n preventieve maatregel toe te passen’, zegt ze.
‘Daarbij heeft het vermoedelijk weinig zin: de meeste producten worden vanuit de verpakking meteen bereid. Zo heeft de bacteriofaag geen tijd om zijn werk te doen. Ik zou me er alleen iets bij kunnen voorstellen als je een aangebroken verpakking met vlees- of visproducten nog een aantal dagen in de koelkast wilt bewaren’, aldus Pikkemaat.
Ze haalt nog een argument aan om voorzichtig te zijn met deze bacteriedodende fagen in de voedselindustrie. ‘Ze kunnen namelijk een gebrek aan hygiëne in productiefaciliteiten maskeren. Daarom zijn fagen in Europa nog steeds niet toegestaan, in tegenstelling tot in landen buiten Europa.’
Ziekenhuizen
Toch is de gel van Tian en zijn team geen verspilde moeite. Het middel kan niet alleen nuttig zijn in de keuken, maar ook in ziekenhuizen. Daar is resistentie van bacteriën tegen antibiotica een probleem, waardoor de ziekteverwekkers zich moeilijk laten doden. Een specifiek middel zoals de fagenspray kan een nieuwe generatie medicijnen betekenen, met een laag risico op resistentie.
‘Omdat fagen specifiek één doelwit hebben, richten ze geen nevenschade aan’, zegt Hosseinidoust. ‘Patiënten die zijn opgenomen, zijn al erg kwetsbaar, en zijn afhankelijk van hun eigen goede bacteriën om te herstellen. Voor hen zijn fagen een heel geschikt medicijn.’
Daar is Pikkemaat het mee eens. ‘Het is ontzettend jammer dat fagen niet beter benut worden als alternatief voor antibiotica binnen de geneeskunde. Ze zijn een veel duurzamere oplossing dan het ontwikkelen van weer nieuwe antibiotica.’
