Scheldwoorden bevatten minder zachte klanken zoals r, l en w dan gewone woorden. Dat geldt voor talen over de hele wereld. Dat blijkt althans uit een verkennend onderzoek naar vloek-klanken in een handvol talen.
Als je écht boos bent, zou je iemand dan eerder uitschelden voor klootzak of voor lapzwans? Waarschijnlijk kies je de eerste. Dat heeft er mogelijk mee te maken dat de zachte klanken l en w minder beledigend klinken. Die voorzichtige conclusie trekken twee psychologen van de Universiteit van Londen.
Klinkerachtigen
De onderzoekers begonnen hun zoektocht naar vloek-klanken met een voorstudie waarbij ze sprekers van het Hebreeuws, Hindi, Hongaars, Koreaans en Russisch vroegen om de meest beledigende, grove scheldwoorden die ze kenden in hun taal op te schrijven. Uit een analyse hiervan bleek dat deze woorden minder zogeheten halfklinkers, of approximanten, bevatten dan gewone woorden uit deze vijf talen. Halfklinkers zijn spraakklanken die tussen een klinker en een medeklinker in liggen. Hieronder vallen klanken zoals l, r, w en j, die je lang kunt aanhouden, net als klinkers.
Waarom je beter voor drie dagen boodschappen kunt doen dan voor een hele week
‘Weggooien is zonde’, meldt de supermarkt als een product bijna over de datum is. Klopt, maar zodra aan het woord ‘afva ...
Om de rol van halfklinkers in scheldwoorden te onderzoeken, verzonnen de onderzoekers vervolgens woordparen die bestonden uit twee pseudo-woorden, waarvan de ene een halfklinker bevat en de andere niet.
Deze woordparen legden ze voor aan ruim tweehonderd sprekers van het Arabisch, Chinees, Fins, Duits, Frans en Spaans. Die moesten raden welk van de twee woorden uit een woordpaar een scheldwoord was. ‘Zo maakten ze van het Baskische woord begi (dat ‘oog’ betekent) de niet-bestaande woorden: beri (met halfklinker) en betsi (zonder halfklinker).
De deelnemers bleken woorden met halfklinkers en dus zachtere klanken, zoals dile, minder snel als scheldwoord te typeren dan woorden zonder halfklinkers, zoals betsi.
Darn en potverdorie
Tenslotte keken de onderzoekers naar vloekwoorden die verzwakt waren tot minder heftige termen. In het Engels zijn dat bijvoorbeeld darn, die het heftigere damn kan vervangen en frigging als vervanging van fucking. In het Nederlands kun je denken aan potverdorie in plaats van godverdomme. Hierbij vonden ze dat de afgezwakte termen veel vaker zachte halfklinkers bevatten dan de scheldwoorden. Volgens de onderzoeker duiden hun bevindingen erop dat niet alle klanken even geschikt zijn om mee te vloeken.
‘Het is een leuk experiment maar de relevantie is beperkt’, laat taalkundige Mark Dingemanse, van de Radboud Universiteit, weten. Hij was niet betrokken bij het onderzoek. ‘De studie kijkt namelijk naar geschreven woorden terwijl verwensingen natuurlijk een groot deel van hun kracht krijgen door stemverheffing en overdrijving.’
Volgens Dingemanse is de conclusie – dat in een handvol talen halfklinkers minder vaak te vinden zijn in krachttermen – ook niet erg sterk. Hij vergelijkt het met onderzoek doen naar de vraag ‘wat voor materiaal goed werkt om te schuren en dan met de conclusie komen dat badhanddoeken minder vaak gebruikt worden als schuurpapier.
Gereedschapskist voor vloeken
Dingemanse denkt dat er wel klanken te vinden zijn die lekker vloeken. ‘Goede kans dat meerdere klanken goed werken, en dat dat afhangt van de taal. Het Fins moet het bijvoorbeeld stellen zonder de schrapende klanken van het Arabisch en het Nederlands — maar heeft wél weer een lekkere rollende R die goed van pas komt in krachttermen’, vertelt hij.
‘Zo heeft elke taal een eigen gereedschapskist, en die moet je goed bekijken om te begrijpen wat lekker vloekt. Ik vermoed dat er wel dingen zijn die lekker vloekende klanken gemeen hebben, maar daar is in deze studie geen onderzoek naar gedaan.’