De mensheid heeft weer een van haar vijanden verslagen. De Wereldgezondheidsorganisatie WHO heeft bekendgemaakt dat het wilde poliovirus type 3 is uitgeroeid.
Het laatste geval van type 2 van het wilde poliovirus werd in 1999 in India aangetroffen. Daarmee is alleen type 1 overgebleven, dat voorkomt in Pakistan en Afghanistan. Verzet tegen vaccinaties in die landen heeft echter geleid tot 88 gevallen in 2019 tot nu toe, terwijl er in 2018 maar 33 gevallen werden geconstateerd. Daarom noemt de WHO polio nog steeds een Public Health Emergency of International Concern.
De kwestie is nu op een cruciaal punt aanbeland. ‘We gaan twaalf zware maanden tegemoet’, zegt Michel Zaffran, die bij de WHO de strijd tegen polio aanvoert.
‘De mooiste dingen ontdek je door er niet specifiek naar te zoeken’
Medisch bioloog Yvette van Kooyk wil het immuunsysteem leren kankercellen aan te vallen door hun suikerjas-vermomming weg te knippen.
Snel vermenigvuldigend virus
Dat komt niet alleen door de problemen in Pakistan. Zoals New Scientist in 2000 aan het licht bracht, kan het verzwakte, levende virus in het orale vaccin achterblijven in het lichaam en opnieuw in de ziekteverwekkende variant veranderen.
Het type-2-vaccinvirus kan zich namelijk snel vermenigvuldigen in mensen. Dat wekt een sterke reactie op van het immuunsysteem, waardoor type 2 zich het makkelijkst liet uitroeien. Helaas maakte deze eigenschap ook de kans groter dat het type-2-vaccinvirus in het lichaam achterbleef en weer de mogelijkheid kreeg om verlamming te veroorzaken. Sinds 2017 hebben zulke ‘teruggevallen’ vaccinvirussen zelfs meer gevallen van polio veroorzaakt dan in het wild voorkomende poliovirussen.
Om dat probleem op te lossen, is de hele wereld overgeschakeld naar vaccins met alleen maar levende virussen van type 1 en 3. De immuniteit tegen deze varianten ging met sprongen omhoog, wat leidde tot de overwinning op type 3.
Uitbraken in twaalf landen
Kinderen die na de overschakeling zijn geboren, kunnen echter nog uitbraken van type 2 van het poliovirus overbrengen. Zij hebben immers nooit een vaccin gehad met levende type-2-virussen. Naarmate er meer van zulke kinderen bij komen, worden zulke uitbraken ook gevaarlijker, zegt Oliver Rosenbauer, woordvoerder polio-uitroeiing bij de WHO.
Er zijn in 2019 meer uitbraken geweest dan de WHO in 2016 voorspelde. Momenteel zijn er uitbraken in twaalf Afrikaanse landen, inclusief landen als Zambia met een lage immuniteit. Ook zijn er twee zorgwekkende uitbraken in China en de Filippijnen.
Deze uitbraken zijn te stoppen met het vaccin dat levende type-2-virussen bevat, zegt Zaffran. Het dilemma is dat hiermee weer meer teruggevallen type-2-virussen in omloop komen.
Poliopolis
Nu is er misschien een uitweg. Er is namelijk een nieuw type-2-vaccinvirus dat zo genetisch is gemodificeerd dat het minder makkelijk kan terug veranderen in de gevaarlijke variant.
In juni meldden virologen in Antwerpen dat het vaccin met dit virus veilig is en immuniteit heeft weten te bewerkstelligen in dertig proefpersonen. Die waren een maand lang geïsoleerd in een speciaal gebouwde ‘poliopolis’ die ervoor zorgde dat het virus niet kon ontsnappen.
Dit vaccin ondergaat nu verder onderzoek. Intussen gebruikt het Indonesische bedrijf Bio Farma het al om vaccins met levende type-2-virussen te maken. Als alles goed gaat, worden in juni volgend jaar 100 miljoen doses van dit nieuwe vaccin ingezet.
Derde ziekte ooit
Daarna wordt het een race om uitbraken van vaccinvirussen sneller een halt toe te roepen dan er nieuwe ontstaan. Op het moment heeft het polioprogramma van de WHO echter niet de financiering die daarvoor nodig is. Daarom zal de organisatie volgende maand om donaties vragen.
Mocht polio volledig worden uitgeroeid, dan is het na pokken en runderpest de derde ziekte ooit waarbij dat is gelukt.
