Een student informatica heeft voor het eerst een woord ontcijferd in ongeopende boekrollen uit Herculaneum. Deze oude Romeinse stad werd eeuwen geleden getroffen door een uitbarsting van de vulkaan Vesuvius.
Bijna 2000 jaar nadat ze door dikke lagen as werden bedolven tijdens de uitbarsting van de Vesuvius in het jaar 79, onthullen boekrollen uit een bibliotheek in de oude Romeinse stad Herculaneum nu hun geheimen. De strak ingepakte papyrusrollen raakten verkoold tijdens de ramp, waarbij ook de nabijgelegen stad Pompeii werd verwoest. Maar door 3D-röntgenscans van de rollen te bestuderen, hebben onderzoekers nu een woord op een ervan ontcijferd: ‘porphyras’, wat ‘paars’ betekent.
Luke Farritor, een 21-jarige student computerwetenschappen aan de Universiteit van Nebraska-Lincoln, speelde een bepalende rol in deze doorbraak. Hij trainde een AI om bijna onzichtbare inktachtige patronen in de 3D-scans te identificeren. ‘Het zien van Luke’s eerste woord was een schok’, zegt oudheidkundige Michael McOsker van het University College London, die niet bij de ontdekking betrokken was. ‘Het was meteen overtuigend; ik dacht ‘mijn hemel, dat is Grieks’.’
Hoe gevaarlijk zijn supervulkanen?
In het verleden stortten zogeheten supervulkanen de aarde meermaals in een desastreuze ‘vulkanische winter’. Gaat dat opnieuw gebeuren?
Vesuvius Challenge
Farritor analyseerde de 3D-scans als deelnemer van de Vesuvius Challenge, die prijzen uitreikt voor het ontcijferen van de rollen. Hij diende zijn ontdekking in augustus in.
Bijna tegelijkertijd ontcijferde Youssef Nader, masterstudent datawetenschappen aan de Vrije Universiteit van Berlijn in Duitsland, precies hetzelfde woord. Dat deed hij met behulp van een AI-techniek die mogelijke lettervormen binnen de beeldfragmenten van de boekrollen detecteert. Dit leverde een nog duidelijker beeld op van het fragment, evenals nieuwe, duidelijke beelden van andere stukken. McOsker beschreef Naders bevinding als ‘nog indrukwekkender’ dan die van Farritor.
3D-scans
De ontdekking bouwt voort op het werk van eerdere deelnemers aan de Vesuvius Challenge, die computerhulpmiddelen ontwierpen om de boekrolfragmenten in kaart te brengen. Ook de 3D-röntgenscans van de boekrollen die een team onder leiding van computerwetenschapper Brent Seales van de Universiteit van Kentucky maakte, droegen bij aan deze doorbraak.
In het verleden konden papyrologen de Herculaneum-rollen alleen bestuderen door ze handmatig uit te rollen. Het was onvermijdelijk dat de oude verkoolde papyri hierbij beschadigd raakten, zegt McOsker. Zelfs toen onderzoekers overstapten op 3D-beeldvorming en computertechnieken om de verborgen inhoud van de rollen te onthullen, waren ‘pogingen om de nog opgerolde papyri te lezen luchtspiegelingen’, aldus McOsker.
Beloning
Deze nieuwste doorbraak kan de weg vrijmaken voor iemand om de hoofdprijs van de Vesuvius Challenge, ter waarde van 700.000 dollar (ruim 650.000 euro), te claimen. Daarvoor moet je vóór 31 december 2023 vier stukken tekst uit twee intacte boekrollen ontcijferen.
‘Ik heb er vertrouwen in dat Luke, Youssef en de andere deelnemers een hele boekrol kunnen ontcijferen’, zegt McOsker. ‘Tot nu toe missen alle uitgerolde papyri die we bestuderen hun begin en zijn ze in slechte staat, dus het vooruitzicht om een volledige tekst te lezen, van begin tot eind, is echt heel wat.’
