Wie weleens een kop zwarte thee zet, kent waarschijnlijk het dunne, olieachtige laagje dat er soms bovenop drijft. Als je dat vliesje verstoort met theelepel of vinger, breekt het op als zee-ijs. Hoe het ontstaat, is al langer bekend. Nu hebben onderzoekers gemeten hoe sterk het laagje is en wat die stevigheid bepaalt.
Eerst de fabels en feiten over dat vies ogende vliesje. Eerst dachten onderzoekers dat het ontstond door het natuurlijke wasachtige laagje dat theeblaadjes beschermt tegen vraat van insecten. In de jaren negentig werd die theorie ontkracht.
De boosdoener bleek de hardheid van het kraanwater waarmee de thee wordt gezet. Hoe ‘harder’ het water, hoe meer calciumcarbonaat (kalk) erin voorkomt. De kalkaanslag in waterkokers en op je douchekop is ook calciumcarbonaat. Als calciumcarbonaat uit kraanwater reageert met stoffen uit de theeblaadjes, dan ontstaat het laagje op je thee.
Heino Falcke fotografeerde als eerste een zwart gat: ‘Nog mooier dan ik al die tijd had verwacht’
Heino Falcke, hoogleraar radioastronomie, maakte in 2019 de eerste foto van een zwart gat. Op dit moment doet hij onderzoek n ...
Meer of minder kalk
‘Ik raakte geïnteresseerd in het theevliesje doordat een collega er niet van hield’, mailt Caroline Giacomin van de Zwitserse universiteit ETH Zürich, die het laagje onderzocht. ‘En ik realiseerde me dat het laagje niet altijd hetzelfde was op verschillende plekken waar ik had gewoond.’
Het lab waar Giacomin aan het promoveren is, beschikt over apparatuur om de eigenschappen van vloeistofoppervlakken te onderzoeken. Daarmee besloot ze het theelaagje onder de loep te nemen. Ze zette zwarte thee met losse bladeren, om zeker te zijn dat het materiaal van het theezakje geen invloed had.
Hoe sterk het laagje is, onderzocht ze met een apparaat dat gecontroleerd een metalen plaat laat roteren op het theeoppervlak. ‘De weerstand die het laagje biedt tegen rotatie, stelde ons in staat om de sterkte ervan te bepalen.’
Hoe sterk het laagje is, blijkt onder meer bepaald te worden door de hardheid van het water. Meer calciumcarbonaat in je kraanwater betekent een steviger theevliesje. Dat verklaart ook waarom Giancomin verschil zag in de theevliesjes op verschillende woonplekken. Drinkwater dat gemaakt is van grondwater is namelijk harder dan oppervlaktewater, doordat het ondergronds langer in contact geweest is met kalkhoudende bodemlagen.
In Zuid-Limburg zit bijvoorbeeld veel kalksteen in de bodem. Het water is daar dus harder en op je zwarte thee zal daar een steviger vliesje ontstaan.
Zure thee
Echte theeconnaisseurs kunnen de vorming van het laagje voorkomen door een waterontharder in te zetten. Een andere oplossing is wat zuur toevoegen, schrijven de onderzoekers. Een paar druppels citroensap voorkomt een vliesje. ‘Door het zuur wordt calciumcarbonaat chemisch omgezet in bicarbonaat of zelfs in calciumoxide en CO2-gas’, vertelt Giacomin. En minder calciumcarbonaat betekent dat de stoffen uit de thee minder kalk hebben om mee te reageren, waardoor er minder van het vliesjesmateriaal wordt gevormd. Dit verklaart ook waarom je nooit zo’n laagje op koffie ziet: die drank is zuurder dan thee.
Theeverkopers zouden citroenzuur aan hun theezakjes kunnen toevoegen om de vorming van een vliesje te voorkomen, schrijven de onderzoekers. Of we accepteren dat het vliesje erbij hoort. Je kunt het namelijk gewoon opdrinken. Het is onschadelijk en smaakt meestal nergens naar. Het enige nadeel is dat het aanslag veroorzaakt in je theemok, waardoor je wat harder moet boenen tijdens de afwas.