Operatiekamerafval mag van de wet niet worden hergebruikt. Bart van Straten, expert op het gebied van circulaire Innovatie, ziet het als zijn missie om daar verandering in te brengen.
Uit de operatiekamer (ok) komen per patiënt drie vuilniszakken en twee containers afval. Alleen al het papier waarin de instrumenten zijn verpakt die in de ok worden gebruikt, levert per jaar bij elkaar 1,3 miljoen kilo afval op. Hoeveel kilo medisch afval er in totaal van alle ziekenhuizen komt, is niet bekend; daarover bestaan geen goede cijfers.
De Europese Unie verbiedt het hergebruik van medisch afval. Al het medische afval in Nederland wordt naar afvalverwerker Zavin in Dordrecht gebracht, waar het wordt verbrand. Wanneer de capaciteit daar tekortschiet, gaat het naar België om verbrand te worden.
‘Depressie zit niet alleen in het hoofd, maar in het hele lichaam’
Psychiatrisch epidemioloog Brenda Penninx onderzoekt het verband tussen mentale en lichamelijke gezondheid.
Het is een duizelingwekkende opeenstapeling van verspilling en milieuverontreiniging, vindt werktuigbouwkundig onderzoeker Bart van Straten. Een die hij niet meer kan aanzien. ‘In Nederland worden per ziekenhuis per jaar tot vijftigduizend metalen instrumenten na één keer gebruiken weggegooid. In heel Europa moeten dat er gigantisch veel zijn’, aldus Van Straten.
Nooit onderzocht
‘Ik heb onderzocht hoe je van chirurgisch afval nieuwe medische producten kunt maken. En hoe je daarnaast kunt inzetten op hergebruik’, zegt Van Straten, die hierop is gepromoveerd aan de Technische Universiteit Delft. ‘De operatiekamer als goudmijn voor grondstoffen.’
Van Straten is in 2018 begonnen met zijn missie: ‘Instrumentensets die worden gebruikt in ok’s zitten in rvs-netten. Dat afval hebben we opgehaald bij drie ziekenhuizen en omgesmolten tot een nieuw instrumentennet. Dat hebben we aangeboden aan toenmalig minister voor Medische Zorg Bruno Bruins. Ons allereerste gerecyclede product. Er was nooit onderzocht of dat kon.’
Toen in het Rotterdamse St. Franciscusziekenhuis aan het begin van de conorapandemie de mondkapjes opraakten, steriliseerde Van Straten op verzoek zeshonderd FFP2-mondmaskers op 121 graden. ‘Het coronavirus inactiveert al vanaf 57 graden.’ Met behoud van filtervermogen en al bleken medische mondmaskers zo vijfmaal hergebruikt te kunnen worden. ‘Je kunt een verlaging van 58 procent CO2-uitstoot realiseren door ze opnieuw te steriliseren. En steriliseren is goedkoper dan nieuwe kopen.’
Blauw kruisje
Het werk van Van Straten viel op bij onderzoeker Tim Horeman van de TU Delft. Die nodigde hem uit zich aan te sluiten bij zijn onderzoekslijn Sustainable Surgery & Translation Technology. Dat werd het begin van het onderzoek naar duurzaamheid in de zorg, deels samen uitgevoerd.
Het eerste tastbare resultaat van zijn wetenschappelijke speurtocht naar hergebruik van chirurgisch afval is een blauw kunststoffen ‘kruisje’, voorzien van een minuscuul handvatje. Zo’n kruisje zet je tussen de ‘benen’ van een scharnierend medisch instrument, opdat je dat kunt reinigen en desinfecteren. Deze ‘instrumentopener’ is gemaakt van omgesmolten medisch afval. En dat mocht dus niet, van de wet: ‘Afval is geen grondstof voor medische instrumenten.’
Een jaar lang zijn Van Straten en de zijnen bezig geweest voor dit product de wettelijke procedure van uitzonderingen, ontheffingen en vergunningen te doorlopen. In maart kregen ze eindelijk hun vergunning: ‘Het blauwe kruisje is het eerste medical device gemaakt van honderd procent ziekenhuisafval dat in de wereld een wettelijke goedkeuring heeft gekregen, een CE-certificering van de MDR, de Europese verordening voor medische hulpmiddelen.’
Dankzij de vergunning vormde de instrumentopener het startschot voor een reeks medische hulpmiddelen van gerecycled medisch afval. In dat afval zitten stoffen zoals polypropyleen, zink, aluminium, koper, iridium en platina. De grondstoffen ervoor komen uit onder andere Australië, China en Brazilië. De producten zelf worden vaak gemaakt met inzet van kinderarbeid in bijvoorbeeld Pakistan.
Het opdelven, het vervoer, de arbeid, de verplichte vernietiging: Van Straten maakt er een persoonlijke missie van de verspilling tegen te gaan. ‘De basis van al deze producten is olie of metaal. Het is natuurlijk zonde om die materialen te verbranden. Vrijwel alle materialen zijn te recyclen of te hergebruiken. Van mondkapjes, operatieschorten en handschoenen maken we blokjes plastic grondstof.’
Mooi materiaal
Daarvan worden onder meer labels, kaartjes en dus instrumentopeners gemaakt. ‘Ook het metaal dat wordt gebruikt voor medische instrumenten is een mooi materiaal. Laryngoscoopbladen – nodig om naar het strottenhoofd van de patiënt te kijken – worden gemaakt van een legering van zink, aluminium, magnesium en koper. We smelten ze boven de 400 graden om en maken hiervan onderdelen voor instrumenten.’
Alle onderzoeksresultaten die ze onderweg verzamelen, staan voor iedereen toegankelijk op internet: ‘Wij willen juist dat zowel fabrikanten als ziekenhuizen wereldwijd dit recyclen oppakken. Als wij alles alleen moeten doen, gaat het proces niet snel genoeg.’
