Ruim 34.000 Nederlandse jongeren hebben geldproblemen: een torenhoge studieschuld, een familielid met geldstress, een verloren bijbaan door de coronapandemie… Docent-onderzoeker Paula Smith en lector Lilian Linders van het lectoraat Empowerment en Professionalisering van de Hogeschool Inholland kunnen daar alles over vertellen. Zij bestuderen jongeren met geldstress en schulden, een thema binnen het Centre of Expertise Preventie in Zorg en Welzijn.
Empowerment, wat is dat nou precies?
Linders: ‘Empowerment gaat over het versterken van mensen. Niet alleen als individu, maar ook in relatie tot hun omgeving. Het gaat namelijk niet alleen over kracht, maar ook over macht. Je kunt mensen nog zo op individueel niveau versterken, als je hun positie ten opzichte van de wereld eromheen niet ook aanpakt, dan is het dweilen met de kraan open.’
Er zijn dus meerdere niveaus als je het over empowerment hebt?
Smith: ‘Precies. Empowerment kent eigenlijk drie dimensies. De eerste dimensie gaat over jezelf: de kracht van binnenuit. De tweede laag gaat over de kracht die je haalt uit je omgeving: je familie, je vrienden of bijvoorbeeld je leraren. De derde laag gaat over de macht om op breder maatschappelijk niveau te handelen. Dat raakt meer aan je positie in de maatschappij.’
‘De mooiste dingen ontdek je door er niet specifiek naar te zoeken’
Medisch bioloog Yvette van Kooyk wil het immuunsysteem leren kankercellen aan te vallen door hun suikerjas-vermomming weg te knippen.
Linders: ‘Die drie dimensies kun je eigenlijk ook niet los van elkaar zien. Het zijn lagen die op elkaar inspelen. Alleen als je je richt op alle rollen die iemand kan innemen in de maatschappij – als individu, als groep en als gemeenschap – geef je mensen meer regie over hun eigen leven.’
Dat maakt het wel enorm lastig voor jongeren die zelf in een kwetsbare situatie zitten. Je verbetert niet zomaar je eigen maatschappelijke positie.
Smith: ‘Dat zien we ook wel terug in het onderzoek. We hebben 23 jongeren en twee jongerenwerkers vragen gesteld over geldstress en hoe ze daarmee omgaan. Een aantal jongeren gaf bijvoorbeeld aan dat zij liever niet gaan studeren als zij of hun familie schulden hebben. Zo zie je dat het hebben van schulden kan doorwerken op hun maatschappelijke positie later.’
Linders: ‘Dat is vreselijk. We zeggen steeds: eigen regie en eigen redzaamheid, daarmee kom je er wel. Maar die jongeren zitten vaak in een situatie waarin het onmogelijk is om de regie te nemen. Als je stress ervaart over je financiële situatie of over die van je ouders, dan kun je alleen nog maar op korte termijn denken. Dan denk je: ik ga die opleiding maar niet doen, want ik kan beter gewoon geld verdienen. Je verliest je langetermijnperspectief; juist voor jongeren is dat zo belangrijk.’
Wat valt daaraan te doen?
Smith: ‘Het is noodzakelijk om eerst die urgente stressfactor weg te nemen. Anders ben je alleen maar bezig met overleven, van dag tot dag. Pas daarna kun je kijken welke langetermijndoelen je wilt stellen.’
Linders: ‘Zo leren jongeren weer over de horizon te kijken, naar de toekomst.’
Smith: ‘Veel jongeren schamen zich ook voor hun situatie. Ze praten er liever niet over, ook niet met hun leeftijdsgenoten. Het is nog steeds een soort ongeschreven regel om het niet over geld en schulden te hebben. Daarom trekken jongeren vaak pas aan de bel als het te laat is. Het is belangrijk dat ze weten dat de deur van hulpinstanties altijd open is.’
Linders: ‘Ik denk dat er ook in het empowerment-gedachtegoed zelf oplossingen zitten. Als professional moet je een jongere niet benaderen als iemand met een enorm probleem, maar juist als iemand die zelf kan meedenken over zijn of haar mogelijkheden. Jongeren kunnen vaak heel goed zelf oplossingen bedenken voor hun eigen problemen.’
Smith: ‘Dat is inderdaad echt iets waar we ons in de toekomst op willen richten: wat kunnen jongeren zelf bijdragen om hun eigen leefwereld dichter bij hun positie in de maatschappij te brengen? En wat kan hun omgeving daaraan bijdragen?’
Wat kunnen hulpinstanties doen om jongeren daarbij te ondersteunen?
Smith: ‘We kijken in ons onderzoek niet alleen naar wat het individu zelf kan doen om dichter bij de hulpbronnen te komen, maar ook naar hoe hulpbronnen dichter bij het individu kunnen komen. De jongerenwerkers in mijn onderzoek gaven aan dat zij echt proberen een matchmaker te zijn tussen de leefwereld van de jongeren en de financiële verwachtingen uit de samenleving. Als je 18 wordt, zijn er allemaal sleutelmomenten: je gaat studeren, je gaat voor het eerst uit huis, je sluit voor het eerst een zorgverzekering af… Als je iemand op die momenten kunt ondersteunen met inzicht en kennis over wat er allemaal gebeurt in de wereld, dan maakt dat echt een verschil.’
Linders: ‘De samenwerking met jongerenwerkers is zo belangrijk. Daarom betrekken we ze ook bij het onderzoek zelf. Het is niet zo dat wij het onderzoek uitvoeren en oplossingen voor hen bedenken, maar we zoeken samen naar oplossingen. Daarmee pas je die empowerment-filosofie ook weer toe: je kunt niet enthousiast zijn over een onderzoek als je het niet zelf bedacht hebt.’
Smith: ‘We zien inderdaad dat de jongerenwerkers heel enthousiast en betrokken zijn. Het mooie aan dit onderzoek vind ik dat we ons echt over iets belangrijks mogen bekommeren. De keuzes die je niet per se zelf hebt gemaakt, maar waar de omgeving deels aan heeft bijgedragen mogen geen belemmering zijn voor wat je wilt bereiken.’
Linders: ‘Dat is ook het mooie van onderzoeker én docent zijn. Wat wij leren, leren we onze studenten – de toekomstige sociaal werkers. Wat we ze vooral willen leren, is om vanuit die drie dimensies te kijken en te handelen. De werkelijkheid is nou eenmaal complex. En voor jongeren in een kwetsbare positie is het nog veel ingewikkelder. Als we ze echt willen ondersteunen, dan moet je die brede gelaagdheid als professional in de gaten hebben.’ Dit artikel kwam tot stand in samenwerking met Hogeschool Inholland.
CV Lilian Linders (Venlo, 1961)
Lilian Linders is lector Empowerment en Professionalisering aan de Hogeschool Inholland. Dit lectoraat is verbonden aan de opleiding social work in Haarlem en Alkmaar. Linders studeerde van 1984 tot 1990 sociologie en filosofie aan de Universiteit van Amsterdam. In 2010 promoveerde ze aan de Universiteit van Tilburg op haar onderzoek naar informele zorg in een volksbuurt.
CV Paula Smith (Rotterdam, 1993)
Paula Smith is sinds twee jaar verbonden aan het lectoraat Empowerment en Professionalisering van de Hogeschool Inholland, waar zij onderzoek doet naar jongeren en geldstress. Ook geeft zij colleges bij de opleiding social work. Na een opleiding sociaal pedagogische hulpverlening aan de Hogeschool Rotterdam, rondde zij de master theoretische pedagogiek af aan de Vrije Universiteit Amsterdam.
Dit artikel, dat is verschenen in New Scientist 97, kwam tot stand in samenwerking met de Hogeschool Inholland.