Sommige mensen waren al immuun voor het huidige coronavirus voordat ze eraan werden blootgesteld. Deze ontdekking kan helpen bij de ontwikkeling van een vaccin dat tegen allerlei coronavirussen beschermt.
Wereldwijd proberen veel onderzoeksgroepen een vaccin te ontwikkelen dat bescherming biedt tegen een brede waaier aan coronavirussen. Zo’n vaccin zou een nieuwe pandemie kunnen voorkomen. Deze pogingen hebben nu een duwtje in de rug gekregen. Er is namelijk ontdekt dat sommige mensen al in de eerste golf van de coronapandemie immuun waren voor het SARS-CoV-2-virus.
T-cellen
In de eerste helft van 2020 werden zo’n 700 zorgmedewerkers in het Verenigd Koninkrijk wekelijks getest als onderdeel van de studie COVIDsortium. Deze mensen droegen tijdens hun werk beschermende kleding. De meesten van hen testten bij geen enkele PCR-test positief op covid-19. Ook ontwikkelden ze geen antilichamen: eiwitten die zich aan de buitenkant van virussen binden en op die manier voorkomen dat cellen geïnfecteerd raken.
‘De mooiste dingen ontdek je door er niet specifiek naar te zoeken’
Medisch bioloog Yvette van Kooyk wil het immuunsysteem leren kankercellen aan te vallen door hun suikerjas-vermomming weg te knippen.
Immunologen Leo Swadling en Mala Maini van het University College in Londen zagen echter iets opmerkelijks toen ze de samples met hun collega’s aan vervolgonderzoek onderwierpen. Ze ontdekten dat sommige van de negatief geteste zorgmedewerkers een eiwit in hun bloed hadden dat gerelateerd is aan een covid-19-infectie. Ook vertoonden de bloedmonsters T-celreacties op het SARS-CoV-2-virus. T-cellen zijn onderdeel van het immuunsysteem. Het lijkt erop dat deze mensen een zogenoemde ‘abortieve infectie’ hadden doorgemaakt. Daarbij stelt een snelle, krachtige T-celreactie je in staat om heel gauw van een virus af te komen.
Lees al onze artikelen over het coronavirus en covid in ons dossier.
Wanneer een cel door een virus is besmet, geeft die een alarmsignaal af door virale eiwitten op zijn oppervlak uit te stallen. T-cellen kunnen deze eiwitten herkennen en de besmette cel vernietigen. Waar antilichamen alleen eiwitten aan de buitenkant van een virus kunnen bestrijden, kunnen T-cellen elk viraal eiwit leren herkennen.
De onderzoekers keken vervolgens naar eerdere bloedmonsters van de mensen die een abortieve infectie hadden doorgemaakt. Ze zagen dat deze mensen al voordat ze aan het SARS-CoV-2-virus waren blootgesteld, bepaalde T-cellen hadden die de eiwitten kunnen herkennen waarmee dit virus zich in besmette cellen vermenigvuldigt.
Universeel vaccin
De meest waarschijnlijke verklaring is dat deze mensen vroeger al regelmatig zijn blootgesteld aan andere menselijke coronavirussen. Deze coronavirussen veroorzaken zo’n 10 procent van alle verkoudheden, zegt Maini. ‘We kennen de vroegere besmettingen van deze personen niet. We weten dus niet zeker waar die T-cellen vandaan komen’, zegt ze.
De eiwitten die betrokken zijn bij de vermenigvuldiging van Sars-CoV-2, lijken sterk op die in andere coronavirussen – zowel menselijk als dierlijk. Een vaccin dat een krachtige T-celreactie tegen deze eiwitten opwekt, zou daarom bescherming moeten bieden tegen een brede waaier aan coronavirussen. Zo’n vaccin heet ook wel een universeel vaccin, of een pan-coronavirusvaccin. Je kunt het wellicht produceren door aan een mRNA-vaccin dat zich richt op het buitenste spike-eiwit van het coronavirus stukjes mRNA toe te voegen die coderen voor de aanmaak van deze vermenigvuldigingseiwitten.
Het toevoegen van extra componenten aan de volgende generatie coronavaccins kan bescherming bieden tegen nieuwe varianten die mogelijk uit het huidige virus evolueren. Ook kan het voorkomen dat een dierlijk coronavirus op mensen overspringt en zo een nieuwe pandemie aanwakkert, zegt Swadling. ‘Er is alle reden toe om deze eiwitten naast het spike-eiwit te zetten’, zegt hij.
Niet-muterende delen
Veel onderzoeksgroepen proberen al een coronavaccin te ontwikkelen dat breder bescherming biedt. Een daarvan is de groep van viroloog Olga Pleguezuelos van het Britse bedrijf SEEK. Haar team heeft al een vaccin ontwikkeld dat gericht is op de minst veranderlijke delen van coronaviruseiwitten. ‘Het is een kwestie van tijd voordat een ander lid van de familie der coronavirussen een epidemie of pandemie veroorzaakt’, zegt ze. ‘Als er iets opduikt dat net zo besmettelijk is als covid en net zo dodelijk als MERS, dan zitten we flink in de penarie.’
Volgens Maini is het echter nog onzeker hoe effectief een vaccin is dat enkel een T-celreactie opwekt. De meeste vaccins stimuleren een reactie van antilichamen, al zijn er wel veel die daarnaast ook een T-celreactie produceren.
Verder werken veel onderzoekers aan de ontwikkeling van een universeel griepvaccin dat gericht is op een T-celreactie. Tot dusver zijn deze vaccins alleen nog niet bijster effectief. Ook zijn er teams die antilichamen ertoe aanzetten om de niet-muterende delen van de buitenste eiwitten van het griepvirus aan te vallen. Dit zou echter bij coronavirussen niet werken, zegt viroloog Peter Palese van de Icahn School of Medicine at Mount Sinai in New York. ‘Die hebben simpelweg geen onderdelen die altijd hetzelfde blijven’, zegt hij.
