Bij een onregelmatige slaap krijgen alzheimerveroorzakende eiwitten in de hersenen de kans om op te hopen. Dat komt doordat een onderbroken slaap zijn weerslag heeft op de cellen die dergelijke samenklonteringen gewoonlijk vernietigen.
Het immuunsysteem probeert eiwitten die samenklonteren tussen de hersencellen, de zogeheten amyloïde plaques die de ziekte van Alzheimer veroorzaken, elke 24 uur op te ruimen. Slaapgebrek zou dit systeem kunnen verstoren, zeggen Amerikaanse onderzoekers die muizencellen bestuderen.
Interne klok
Het immuunsysteem volgt het circadiaan ritme: onze interne klok die de slaap en een groot aantal andere lichaamsprocessen regelt, doet dat via een 24-uurcyclus. Artsen wisten al dat mensen met de ziekte van Alzheimer regelmatig slaapstoornissen en een ontregeld circadiaan ritme hebben, maar het is nog onduidelijk of dat ook een daadwerkelijke oorzaak van de aandoening is.
‘Depressie zit niet alleen in het hoofd, maar in het hele lichaam’
Psychiatrisch epidemioloog Brenda Penninx onderzoekt het verband tussen mentale en lichamelijke gezondheid.
Nu hebben bioloog Jennifer Hurley van het Rensselaer Polytechnic Institute in New York en haar collega’s een mogelijk mechanisme gevonden dat de opstapeling van plaques in de hersenen in verband brengt met slaap. Hurley en haar team denken dat macrofagen – immuuncellen die lichaamsvreemd materiaal vernietigen – de plaques volgens het circadiaan ritme opruimen.
Plaques tellen
De onderzoekers kwamen tot deze conclusie door laboratoriumonderzoek. Ze haalden macrofagen uit het beenmerg van muizen en voegden daar op verschillende tijdstippen van de dag plaques aan toe. De onderzoekers hadden de plaques uitgerust met fluorescerende ‘vlaggetjes’, zodat ze duidelijk te volgen waren. Door op verschillende momenten te tellen hoeveel plaques door de macrofagen waren vernietigd, konden de onderzoekers het circadiaan ritme van deze immuuncellen in kaart brengen.
Hurley en haar team kwamen ook een klasse van eiwitten op het spoor, de zogeheten heparaansulfaten, die een circadiaan ritme volgen en waarvan Hurley denkt dat zij de macrofagen een seintje geven wanneer ze de plaques moeten opruimen. Deze eiwitten regelen veel processen, zoals de reactie van het lichaam op een ontsteking.
Het ritme kwijt
Als we beter begrijpen hoe de macrofagen plaques opruimen, kan dat leiden tot nieuwe behandelingen voor de ziekte van Alzheimer, zegt Hurley. In gezonde hersenen neemt het aantal plaques regelmatig toe en vervolgens weer af. Als mensen ouder worden, kan dat ritme verloren gaan, wat leidt tot meer plaques. Mogelijk is het ritme bij alzheimerpatiënten te stimuleren om hun symptomen te verlichten, denkt Hurley.
Een lastige vraag in het alzheimeronderzoek is of de plaques een oorzaak of een symptoom van de ziekte zijn. Sommige behandelingen die de plaques opruimen, lijken de symptomen niet te verminderen. Dat stelt onderzoekers voor een raadsel.
Maar Hurley denkt dat haar vondst hoe dan ook nuttig is, omdat macrofagen ook andere eiwitten verwijderen die in verband staan met alzheimer, zoals schadelijke kluwen van het eiwit tau. ‘Als macrofagen plaques opruimen, nemen ze waarschijnlijk op dezelfde manier tau op’, zegt ze.
De studie benadrukt de belangrijke rol van het circadiaan ritme in het opruimen van plaques, vindt ook neurowetenschapper Russell Foster van de Universiteit van Oxford. ‘Daarom is het echt belangrijk om een robuust circadiaan ritme te behouden. Mensen die nachtdiensten draaien, lopen een groter risico.’
