Astronomen hebben een ring waargenomen rond Haumea, een dwergplaneet die zich meer dan twee miljard kilometer voorbij Pluto bevindt. Daarmee is het de meest verafgelegen ring die ooit in het zonnestelsel is gezien.
Tot voor kort waren ringen alleen rond reuzenplaneten zoals Saturnus waargenomen. In 2013 zagen astronomen echter twee ringen rond Chariklo, een zonderlinge rots met een doorsnee van slechts 250 kilometer die zich in een baan tussen Saturnus en Uranus begeeft. Ook Chiron, een buurman van Chariklo, heeft mogelijk een ring.
Nu hebben astronomen ver voorbij Neptunus een ring aangetroffen. Onderzoekers van het Institute of Astrophysics of Andalusia in Spanje bespiedden de dwergplaneet Haumea toen die op 21 januari 2017 in het sterrenbeeld Ossenhoeder voor een zwakke rode-dwergster langs bewoog. Twaalf telescopen in zes verschillende Europese landen volgden deze passage. De resultaten zijn gepubliceerd in Nature.
Gaan we buitenaards leven ontdekken op ijsmanen?
De ruimtevaartorganisaties NASA en ESA spenderen momenteel miljarden aan missies naar de ijsmanen rond de planeten Jupiter en Saturnus.
De duur van de passage onthulde Haumea’s grootte en vorm. Maar voor- en nadat de dwergplaneet zich voor de ster langs bewoog, blokkeerde een ring rond zijn evenaar al een deel van het sterlicht. ‘Dat was echt een enorme verrassing’, zegt onderzoeker Pablo Santos-Sanz. De ring is 70 kilometer breed en bevindt zich op ongeveer 2290 kilometer van de kern van Haumea.
Wervelwind
‘Dit is een fabelachtige ontdekking’, zegt planeetwetenschapper William McKinnon van de Washington University in de VS. Volgens hem kunnen de vele ongewone eigenschappen van Haumea verklaren waarom het object überhaupt ooit een ring heeft gekregen.
De afgelegen dwergplaneet heeft bijvoorbeeld de vorm van een ei. Dit is mogelijk het gevolg van zijn wervelwindachtige rotatie. Haumea draait in 3 uur en 55 minuten om zijn as, waar collega-dwergplaneet Pluto, die vrijwel perfect rond is, 6,4 aardse dagen over een rondje doet. Als je op de evenaar van Haumea woont, zie je dus elke 24 uur zes zonsopgangen en zes zonsondergangen. Bovendien zie je dan twee kleine manen aan de hemel.
McKinnon vermoedt dat al deze kenmerken met elkaar te maken hebben. Volgens hem is ooit een groot object met Haumea in botsing geraakt, waardoor de dwergplaneet razendsnel ging draaien. Daarbij slingerde die allerlei puin de ruimte in, waaruit zowel de ring als de manen zijn ontstaan.
Deze botsing zou ook een ander verschijnsel verklaren. Andere objecten volgen vrijwel hetzelfde pad rond de zon als Haumea en hebben dezelfde samenstelling, met waterijs op het oppervlak. Al deze objecten kunnen bij diezelfde botsing zijn ontstaan.
New Horizons
De onderzoekers ontdekten ook dat Haumea iets groter is dan ze voorheen dachten. Zijn maximale doorsnee is bijna even groot als de diameter van Pluto, voor zover bekend het grootste object dat voorbij Neptunus rond de zon draait. Op zijn smalste punt is de dwergplaneet echter slechts 1025 kilometer in doorsnee – minder dan de helft van Pluto’s diameter.
Daarnaast heeft Haumea een veel lagere dichtheid dan gedacht en is zijn samenstelling vergelijkbaar met die van Pluto. Beide dwergplaneten bestaan voornamelijk uit rotsachtig materiaal omringd door waterijs. Ook zijn ze allebei behoorlijk glanzend: ze reflecteren ongeveer de helft van het licht dat op ze neerdaalt.
Volgens astronoom Alan Stern van het Southwest Research Institute in de VS maken al deze interessante eigenschappen Haumea een goede kandidaat voor een verkennend bezoek van een ruimteschip zoals de New Horizons-sonde van NASA, die zich in 2015 langs Pluto spoedde.
New Horizons is onlangs zelf begonnen met een zoektocht naar ringen rond tientallen afgelegen objecten. ‘Wat we willen weten, is of dit soort ringen zeldzaam zijn of doodnormaal’, zegt Stern, hoofdonderzoeker bij New Horizons.
Het ruimteschip beweegt in de verkeerde richting om Haumea te onderzoeken, maar volgens Stern kunnen we een andere sonde wel die kant op sturen. ‘Een eivorm, twee satellieten en een ring – het zou echt een geweldige plek zijn om te bezoeken’, zegt hij.
Mis niet langer het laatste wetenschapsnieuws en meld je nu gratis aan voor de nieuwsbrief van New Scientist.
Lees verder: