Nieuwjaarsnacht is voor vogels geen feest. Het vuurwerk dat bij de jaarwisseling de lucht in gaat, laat ze verschrikt opvliegen. Het geknal verstoort de dieren tot op tien kilometer afstand.
Wie een hond of een kat heeft, weet dat vuurwerk behoorlijk stressvol kan zijn voor dieren. Dat geldt ook voor wilde vogels. De knallen en flitsen zorgen ervoor dat ze schrikken en in paniek wegvliegen. Op plekken waar vuurwerk is afgestoken, vliegen tijdens nieuwjaarsnacht gemiddeld duizend keer zoveel vogels rond als tijdens andere winternachten. Op piekmomenten kunnen dat er zelfs honderdduizend keer meer zijn.
Tien kilometer
Dit effect is het grootst binnen vijf kilometer van het vuurwerk. Maar vogels blijken er twee keer zo ver ook nog last van te hebben. ‘Tot op tien kilometer van het vuurwerk zien we minimaal tien keer meer vogels in de lucht dan normaal’, zegt ecoloog Bart Hoekstra, verbonden aan de Universiteit van Amsterdam.
AI verbetert hoekschop
Kunstmatige intelligentie kan voetbaltrainers helpen bij het verbeteren van hoekschoppen. Experts vinden de AI-suggesties voor hoekschopopstellingen i ...
Hoekstra en zijn collega’s hebben met radarbeelden en vogeltellingen onderzocht hoeveel en welke vogels er waar opvliegen als gevolg van vuurwerk. De resultaten van dat onderzoek zijn verschenen in vakblad Frontiers in Ecology and the Environment. ‘We schrokken ervan dat het effect van vuurwerkverstoring zo ver reikt.’
Kostbare energie
Dat vogels van schrik hun vleugels uitslaan en het luchtruim in vluchten, lijkt op het eerste gezicht niet zo’n probleem. Maar vliegen kost veel energie. En in de koude wintermaanden kunnen ze die energie niet altijd missen. Vorig jaar bleek uit een ander onderzoek dat ganzen minimaal elf dagen nadat ze door vuurwerk waren opgeschrikt, 10 procent langer naar voedsel zoeken. Waarschijnlijk om de verloren energie aan te vullen.
Het verlies van kostbare energie is niet het enige risico. Hoewel het zeldzaam is, zijn er in de Verenigde Staten en Italië gevallen geweest van massasterfte onder zwermvogels, zoals spreeuwen, tijdens de jaarwisseling. Wat de precieze oorzaak was, is niet duidelijk, maar het lijkt waarschijnlijk dat de paniek die ontstond als gevolg van vuurwerk er een rol in speelde.
Lange en hoge vluchten
Hoekstra en zijn collega’s onderzochten het opvliegen van vogels na vuurwerk door radarbeelden van de KNMI-weerradar tijdens een nieuwjaarsnacht te vergelijken met die van normale nachten. Die informatie combineerden ze met vogeltellingen die door honderden vrijwilligers werden uitgevoerd.
In de bestudeerde gebieden met een straal van ruim 130 kilometer, rondom de radars in Den Helder en Herwijnen, zagen de onderzoekers tijdens een jaarwisseling direct na het begin van het afsteken van vuurwerk bijna 400.000 vogels opvliegen. Omdat in Nederland veel vogels overwinteren, gaat het gedurende de nieuwjaarsnacht uiteindelijk in totaal om miljoenen vogels die last hebben van de knallen en de flitsen.
De onderzoekers zagen ook dat de vogels lang in de lucht bleven en opvallend hoog vlogen. ‘Normaal vliegen ze op een winternacht maar een paar minuten’, zegt Hoekstra. ‘Maar na vuurwerk zien we dat met name grote vogels, zoals eenden, ganzen, meeuwen en kraaiachtigen, tot een uur lang in de lucht blijven en daarbij tot honderden meters hoogte vliegen, hoger dan normaal.’
Vluchten of verstoppen
In de winter kunnen de opgeschrikte vogels ook nog in vrieskou, sneeuw of regen terechtkomen. ‘We wisten al dat watervogels sterk reageren op vuurwerk’, zegt Hoekstra. ‘Maar nu zagen we dezelfde reactie bij andere grotere vogels in landbouwgebieden en andere open landschappen.’
Vogels die vooral op heidevelden en in bossen leven, reageren minder sterk. Dat heeft er waarschijnlijk mee te maken dat die vogels meestal kleiner zijn. ‘Grote vogels zijn van nature meer geneigd om van verstoringsbronnen te vluchten door weg te vliegen’, legt Hoekstra uit. ‘Kleinere vogels hebben die neiging minder. Die zullen zich eerder verstoppen.’
Dat betekent niet dat kleinere vogels zich niets aantrekken van het vuurwerk. Duits onderzoek waarbij werd gekeken naar nestkastbeelden tijdens de nieuwjaarsnacht, heeft bijvoorbeeld laten zien dat kleinere vogels wakker worden van vuurwerk en dat ze ineengedoken zitten te bibberen, wat duidt op stress.
Vuurwerkvrije zones
Enkele vuurpijlen leiden niet meteen tot de dood van vogels. Maar het massaal afsteken van vuurwerk tijdens de jaarwisseling heeft wel duidelijk nadelige gevolgen voor de dieren. Hoekstra en zijn collega’s pleiten daarom voor vuurwerkvrije zones, met name bij gebieden waar veel grote vogels zitten, zoals graslanden en waterplassen. Aangezien vuurwerk tot op tien kilometer afstand effect kan hebben, zouden dit kilometers brede zones moeten zijn. Bij bossen volstaat een kleiner vuurwerkvrij gebied, omdat de knallen en flitsen daar minder ver reiken.
In de landbouw- en watergebieden rondom Amsterdam leven en overwinteren veel vogels. Amsterdam is een van de weinige gemeenten met een algeheel verbod op het afsteken van vuurwerk, al wordt er ondanks dat verbod veel geknald. Bovendien zijn er vuurwerkshows op het Museumplein, in Nieuw-West en in Weesp.
Betekenen de onderzoeksgegevens over vogels dat de hoofdstad voortaan geheel zonder vuurwerk het nieuwe jaar in moet gaan? ‘Dat hoeft niet’, zegt Hoekstra. ‘Omdat Amsterdam een grote stad is, zou je het vuurwerk goed kunnen centraliseren in het centrum. De vogels in de landbouw- en watergebieden aan de randen van de stad hebben er dan minder last van.’
De meest vogelvriendelijke optie is echter vuurwerk te vervangen door lichtshows met drones of siervuurwerk zonder heftige knallen.
