Neurowetenschapper Lin Zhang vond in de hersenen van donoren veranderingen die alleen ontstaan bij mensen die kiezen voor zelfdoding. Deze neurologische ‘handtekening’, die kort zichtbaar blijft in het overleden brein, kan helpen om zelfdoding vast te stellen bij twijfelgevallen.
Wat hebt u ontdekt?
‘We hebben ontdekt welke veranderingen er optreden in het brein bij zelfdoding. Het gaat om een verandering in de hippocampus, het hersengebied dat betrokken is bij stress. Daar verschijnt een sterke toename van de expressie van een receptor, P2RX7, als iemand overlijdt door zelfdoding.’
Een receptor is een eiwit in het brein dat signalen opvangt en die vervolgens doorgeeft. Gaat deze receptor dan alleen ‘aan’ bij zelfdoding?
‘Ja, de toename van deze receptor in de hippocampus vindt uitsluitend plaats bij zelfdoding en euthanasie. Het is dus een meetbare ‘marker’ waaraan je kunt aflezen dat iemand voor zelfdoding heeft gekozen.’
‘Depressie zit niet alleen in het hoofd, maar in het hele lichaam’
Psychiatrisch epidemioloog Brenda Penninx onderzoekt het verband tussen mentale en lichamelijke gezondheid.
Hoe hebt u deze marker gevonden?
‘Door de hersenen van overleden donoren te onderzoeken. Die komen van de Nederlandse Hersenbank (een organisatie die donorhersenen verzamelt voor wetenschappelijk onderzoek, red.). Onder deze donoren bevinden zich mensen die voor euthanasie kozen. Bij hen vonden we deze marker, net zoals na zelfdoding.’
Kan er niet iets onderliggend aan de hand zijn? Verschijnt deze marker bijvoorbeeld niet ook bij een depressie?
‘Om zeker te weten dat de marker echt in verband staat met zelfdoding, hebben we donoren in verschillende groepen onderzocht: mensen met en zonder psychiatrische problemen. Er waren bijvoorbeeld donoren die zich mentaal goed voelden, maar wegens lichamelijke ziekte voor euthanasie kozen. Ook waren er mensen met depressie, die niet voor euthanasie kozen maar een natuurlijke dood stierven. We zagen zo dat het niet uitmaakt of iemand depressief was of niet: alleen bij wie zelfdoding koos, verscheen deze marker.’
Wat inspireerde u om dit te onderzoeken?
‘Voordat ik wetenschapper werd, werkte ik in China als forensisch arts en lijkschouwer. Daarbij hoort het onderzoeken van de doodsoorzaak. Ik vond het lastig dat we geen objectieve meting kunnen doen om zelfdoding vast te stellen. Het is altijd een kwestie van gevolgtrekking uit omstandigheden, er is zelden hard bewijs. Ik wilde weten of er een duidelijke, onbetwistbare marker bestond die zelfdoding bevestigt.’
En deze marker doet dat?
‘Ja, maar alleen als je het onderzoek snel genoeg uitvoert. De marker is zichtbaar tot vijftien uur na het overlijden, daarna is hij niet meer te detecteren.
Dat is lastig, want in de praktijk verstrijkt er met gemak meer dan een dag tussen het moment van overlijden en het moment dat een forensisch onderzoek plaatsvindt. We zoeken daarom nu ook naar andere markers die langer zichtbaar blijven.’
Kunnen we deze marker ook gebruiken om mensen te helpen vóórdat ze voor zelfdoding kiezen?
‘Nee, deze marker kan daarbij niet helpen, want hij verschijnt pas met het overlijden. Maar dit is een stap in een groter onderzoek: we hopen alle neurobiologische wijzigingen die horen bij zelfdoding in kaart te brengen.
Daar horen ook wijzigingen bij die optreden in de hersenen van mensen die een poging tot zelfdoding doen, maar die het overleven. Dat is een belangrijke groep, want we zien dat een poging hun brein blijvend verandert. Zelfs gedachten aan zelfdoding kunnen het brein blijvend veranderen.
We willen al deze veranderingen in het brein begrijpen. En uiteindelijk willen we, in samenwerking met de gezondheidszorg, metingen aan de hersenen ook kunnen relateren aan iemands klachten in het dagelijks leven. Dat kan ertoe leiden dat we deze mensen kunnen ondersteunen met therapie en hun levenskwaliteit kunnen verbeteren. Maar daar zijn we nog niet: dit is echt een eerste, maar belangrijke stap.’
CV Lin Zhang
Lin Zhang (1986) werkte in China als lijkschouwer voordat ze neurowetenschapper werd. Ze is verbonden aan het Nederlands Herseninstituut en aan de Universiteit van Amsterdam, waar ze eind oktober promoveerde op dit onderzoek.
Denk je aan zelfdoding of maak je je zorgen om iemand in je omgeving? Chat anoniem via 113.nl of bel 113.