Op het Marineterrein in Amsterdam staat De Studio, het zusje van NEMO Science Museum. Daar zijn tijdelijke tentoonstellingen voor volwassen te bezoeken. Momenteel is er de interactieve expositie Energy Junkies, opgezet in samenwerking met zestien wetenschappers. Die leert je alles over onze collectieve energieverslaving en hoe we daarvan af moeten komen voor het behoud van onze planeet.
Om maar gelijk met de deur in huis te vallen: we zijn verslaafd. Aan gemak, aan vermaak, maar bovenal aan energie. De menselijke drang om te automatiseren is niet nieuw; dat blijkt wel uit de elektrische eierkoker uit 1930 die te zien is in de Tunnel van Verleiding, onderdeel van de expositie Energy Junkies. Dat die ruimte van boven tot onder met spiegels is bedekt, is een bewuste keus, zegt tentoonstellingsmaker Lizzy Bakker: ‘De spiegelwanden symboliseren de oneindigheid van onze verslaving en confronteren de bezoekers met hun eigen rol in die ontwikkeling.’
Willen we onze planeet ook in de toekomst leefbaar houden, dan zal er dus iets moeten veranderen in ons geautomatiseerde leventje. Dat is niets nieuws, maar toch blijkt het lastig om duurzame voornemens in daadwerkelijk handelen om te zetten. Energy Junkies probeert daar verandering in te brengen door bezoekers te helpen van hun energieverslaving af te kicken.
De tweede oerknal: een radicaal nieuw idee over de oorsprong van donkere materie
Sommige fysici opperen dat donkere materie in een eigen oerknal is ontstaan. Dat zou ons beeld van het heelal op zijn kop zetten.
Waarom is het belangrijk dat mensen zich bewust zijn van hun energieverslaving?
‘Het makkelijker maken van ons leven met allerlei uitvindingen en apparaten heeft zoveel positieve dingen opgeleverd, dat we vaak vergeten dat een groot deel van de energie die hiervoor nodig is nog uit fossiele brandstoffen komt. En dat we daar eigenhandig onze planeet mee om zeep helpen. In Energy Junkies herinneren we bezoekers daaraan, maar dan wel op de manier die ze van NEMO gewend zijn: vol interactie en met humor.’
Bezoekers doorlopen de stappen van een afkicktraject, van diagnose tot therapie. Waarom hebben jullie gekozen voor die vorm?
‘De tentoonstelling dwingt je op een speelse manier bloedserieuze keuzes te maken voor de toekomst. Dat maakt die toekomst voelbaar. Wat kun je bijvoorbeeld als individu doen om je uitstoot zoveel mogelijk te beperken? En wat kan er op systeemniveau veranderen om ervoor te zorgen dat onze energieverslaving niet langer schadelijk is voor patiënt aarde? Via de CO2-spreekkamer en de klimaatapotheek, en misschien een uitstapje naar de zwarte markt, beland je uiteindelijk in therapie, waarbij je nadenkt over een toekomst waarin die verslaving is omgevormd tot gezonde gewoontes.’
Hoe duurzaam is de tentoonstelling zelf eigenlijk?
‘In eerste instantie wilden we een groot bord in het midden van de ruimte plaatsen met de tekst: ‘We wilden hier een tentoonstelling maken, maar dat bleek niet duurzaam.’ Dat is alleen niet zo aantrekkelijk voor de bezoeker, haha. Nu hebben we ervoor gekozen de tentoonstelling zo duurzaam mogelijk op te zetten. We hergebruiken bijvoorbeeld materialen van vorige tentoonstellingen en werken zoveel mogelijk met duurzame materialen zoals pallets, karton en transportkisten uit ons eigen depot.’
Ieder zijn CO2-dieet
Een van de wetenschappers die betrokken was bij het ontwikkelen van de expositie Energy Junkies is Joost Gerdes, onderzoeker energietransitie bij TNO. Zijn rapport naar het draagvlak voor een persoonlijk CO2-budget is de inspiratie geweest voor de CO2-spreekkamer. ‘Efficiëntie heeft een hoop bijgedragen aan het stabiliseren van het energiegebruik, maar heeft nog niet gezorgd voor voldoende daling van de CO2-emissies’, zegt Gerdes. ‘Er lijken dus aanvullende maatregelen nodig om de emissiedoelen te halen. Samen met gedragswetenschappers heb ik onderzocht wat het draagvlak is voor beleid voor gedragsverandering dat daadwerkelijk zoden aan de dijk zet.’
Dat beleid in kwestie is een jaarlijks CO2-emissieplan, oftewel een persoonlijk CO2-dieet. ‘Zo leg je mensen geen verplichtingen en verboden op, maar stel je ze in staat zelf keuzes te maken over hun energieverbruik’, legt Gerdes uit. In de CO2-spreekkamer van Energy Junkies krijgen de bezoekers jaarlijks de beschikking over 5000 kilogram CO2 per persoon; aan henzelf de keus waar ze die aan besteden. Ga je bijvoorbeeld op vliegvakantie naar Bali (3560 kilogram), dan zul je dat moeten compenseren met een plantaardig dieet (540 kilogram) of met fietsen naar je werk (0 kilogram) om rond te komen.
Maatschappelijk draagvlak voor dit beleid bleek er, verrassend genoeg, best te zijn. Zo’n twee derde van de ruim 1200 ondervraagden was voor. Tenminste, als bedrijven ook meer gaan betalen voor hun CO2-uitstoot. De belangrijkste conclusie van het onderzoek was volgens Gerdes ‘het grote belang van eerlijkheid en effectiviteit voor de steun van klimaatmaatregelen. Mensen zijn best bereid om iets aan hun gedrag te veranderen voor het klimaat, als ze maar weten dat iedereen meedoet. Anders krijg je toch last van het gekke-henkie-effect.’
Meer informatie: nemosciencemuseum.nl/energyjunkies.
Dit artikel is tot stand gekomen in samenwerking met NEMO Science Museum.