In het noordpoolgebied liggen tussen de dertien- en twintigduizend vervuilde terreinen. Als het ijs door opwarming van de aarde smelt, zal dat daar tot grote milieuproblemen leiden, zegt geograaf Moritz Langer. En uiteindelijk ook hier.
Bij de Noordpool denkt u wellicht aan een vredig landschap van ijs, Inuit en ijsberen, maar niets is minder waar. In het noordpoolgebied is op grote schaal industrie aanwezig. Niet alleen vanwege de olie- en gasvelden, maar ook vanwege de talrijke mijnen, waar metalen als kwik, zilver en lood worden gedolven. Die industrie heeft ook op grote schaal vervuiling veroorzaakt.
De Duitse geograaf Moritz Langer werkt al sinds 2007 in het noordpoolgebied en kent de grote industriële belangen én de gebrekkige afvalverwerking in het gebied, sinds dit jaar onder de paraplu van de Vrije Universiteit Amsterdam. ‘De permafrost is niet alleen een stevige ondergrond voor gebouwen, het is ook een natuurlijke afdekplaat voor vervuilde plekken. Ze begroeven het afval in de grond, of pompten een meer leeg en gooiden het daarna vol met afval. Een laag grond erover en klaar was Kees. Geen probleem, want alles zou toch voor eeuwig bevroren blijven, dacht men toen.’
Hoe gevaarlijk zijn supervulkanen?
In het verleden stortten zogeheten supervulkanen de aarde meermaals in een desastreuze ‘vulkanische winter’. Gaat dat opnieuw gebeuren?
Gevolg: duizenden microstortplaatsen vol giftig slib, een bijproduct van de olie- en gaswinning, en grote hoeveelheden mijnafval. De militaire installaties die tijdens de Koude Oorlog door zowel het Oosten als het Westen in het noordpoolgebied werden gestationeerd hebben daar nog hun eigen afval aan toegevoegd.
Door de klimaatverandering kan al dat afval een acute bedreiging vormen, want de gebieden met permafrost warmen twee tot vier keer zo snel op als de rest van de wereld. Steeds meer bevroren grond ontdooit.
Als de grond instort, kunnen pijpleidingen en chemische opslagplaatsen beschadigd raken. Zoals gebeurde in mei 2020 bij de industriestad Norilsk in Siberië. Vanuit een verzakte opslagtank stroomde 17.000 ton diesel naar buiten, die rivieren, meren en de toendra vervuilde. Het voorval was voor Langer de aanleiding tot een grootscheeps onderzoek naar vervuiling op de Noordpool. Samen met een groep van tien internationale wetenschappers bracht hij met datawetenschap de vervuiling in kaart.
Hoe erg is het in het noordpoolgebied?
‘Het is verontrustend. Uit onze studie blijkt dat er tussen de dertien- en twintigduizend vervuilde industrieterreinen zijn in de permafrostregio’s. Als de opwarming van de aarde beneden de 2 graden blijft, zal een kwart daarvan aan het eind van de eeuw zijn ontdooid. Als we de huidige CO2-uitstoot niet aanpakken, zal over 25 jaar maar liefst 40 procent van de permafrost zijn ontdooid. Dat komt neer op achtduizend lekken in de permafrost, met alle gevolgen van dien.’
Opvallend is dat jullie resultaten komen uit het raadplegen van openbare kaarten. Waarom zijn jullie er niet fysiek naartoe gegaan?
‘Dat zou heel kostbaar zijn. Er is daar een beperkte infrastructuur die vaak moeilijk begaanbaar is vanwege de barre weersomstandigheden. Je zou je daar per helikopter moeten verplaatsen. Daar komt bij dat het grootste gedeelte van de Noordpool Russisch grondgebied is en daar zijn wij als westerse wetenschappers niet welkom met het oog op het conflict in Oekraïne.
‘We zijn dus maar aan de slag gegaan met data science. We hebben verschillende sites met geografische informatie geraadpleegd, waaronder OpenStreetMap, een fraai staaltje citizen science, waar iedereen aan kan bijdragen door geografische gegevens uit zijn of haar omgeving te delen. Uiteraard hebben we de gegevens van OpenStreetMap en andere openbare sites uitgebreid geanalyseerd, gecheckt en vergeleken met onze satellietdata van het gebied.’
Hoe betrouwbaar zijn jullie cijfers?
‘Ik vrees dat het nog maar het topje van de ijsberg is. Van de onmetelijke permafrostgebieden in Siberië hebben we als enige informatiebron de meldingen van vervuiling die tussen 2000 en 2020 in de openbare Russische media werden gedaan.
‘Van het westerse gebied hebben we nu een goed beeld van de omvang van de vervuiling, maar we weten nog niet goed hóé erg het is. In Norilsk liep 17.000 ton diesel de toendra in, dat is al erg, maar er ligt in het noordpoolgebied ook giftig mijnafval opgeslagen. Intussen neemt de industriële activiteit in het noordpoolgebied nog steeds toe.’
Is er geen autoriteit die de vervuiling kan stoppen?
‘Nee. Het noordpoolgebied omvat meerdere staten: Canada, de VS, Denemarken, Noorwegen en Rusland, elk met zijn eigen economische belangen. Meer dan de helft ligt op Russisch grondgebied. Er is wel een internationaal overlegorgaan, de Arctische Raad, maar die heeft geen reële politieke macht.’
Wat zijn de gevolgen voor de circa vijf miljoen inwoners van het noordpoolgebied?
‘Een ramp. Ik spreek regelmatig met inwoners, ze zijn heel bezorgd. Ze zien de permafrost voor hun ogen ontdooien en vragen zich af of ze nog wel veilig kunnen vissen achter hun huis. De dieren op de Noordpool – voornamelijk rendieren, ijsberen en vis – lopen kans op vergiftiging door uit de permafrost weglekkende vervuiling. En uiteindelijk zullen wij er hier in Nederland ook mee te maken krijgen, want de vissen uit de Noordelijke IJszee, zoals haring, liggen ook hier in de supermarkt.’
Wat moet er gebeuren?
‘Het is belangrijk het afval zo snel mogelijk op te ruimen, voordat de permafrost ontdooit. Daarna is het een grote blubberzooi, waar je niet overheen kunt rijden of varen. Dan zou je met helikopters moeten gaan werken, en heb je niet alleen een milieuramp, maar ook veel hogere opruimkosten.’
Wat is permafrost?
Permafrost is grond die ten minste twee jaar achter elkaar volledig bevroren blijft. Het noordpoolgebied omvat circa 15 miljoen vierkante kilometer permafrost. Daarvan ligt meer dan de helft in Rusland, de andere helft bevindt zich grotendeels in Canada, de VS (Alaska), Denemarken (Groenland) en Noorwegen (Spitsbergen).
Geograaf Moritz Langer: ‘De grond onder het ijs is rijk aan delfstoffen: volop gas en olie, maar ook mineralen en metalen als goud, lood, kwik, zink en lithium. In het Russische noordpoolgebied zijn zelfs diamantmijnen.’
