Het coronavirus is hoogstwaarschijnlijk twee keer van dieren op mensen overgesprongen op de vismarkt in Wuhan. Dat volgt uit drie nieuwe studies naar het begin van de pandemie.
Het SARS-CoV-2-virus lijkt eind 2019 minstens twee keer van dieren op mensen te zijn overgesprongen op de Huanan-vismarkt in de Chinese stad Wuhan. Dat volgt uit de voorlopige resultaten van drie studies die uiterst gedetailleerd inzicht geven in hoe de covidpandemie begon.
Het beeld dat deze studies schetsen is als volgt. Op een bepaald moment vóór 2020 sprong de voorouder van het SARS-CoV-2-virus van vleermuizen naar andere zoogdieren. We weten niet wanneer of waar dit gebeurde, of welke zoogdieren hierbij betrokken waren.
‘De mooiste dingen ontdek je door er niet specifiek naar te zoeken’
Medisch bioloog Yvette van Kooyk wil het immuunsysteem leren kankercellen aan te vallen door hun suikerjas-vermomming weg te knippen.
Wel weten we dat het coronavirus zich in november 2019 verspreidde onder zoogdieren in kooien op de Huanan-markt. Het bewijs hiervoor komt van bijna 600 uitstrijkjes van voorwerpen op de markt die in januari 2020 zijn genomen. Daarvan testten er 33 positief op het virus, aldus een rapport van het Chinese Centrum voor Ziektebeheersing en Preventie.
Wasbeerhonden
Een internationale groep onderzoekers onder leiding van bioloog Michael Worobey van de Universiteit van Arizona heeft nu de precieze locaties van deze positief geteste voorwerpen in kaart gebracht. Het team ontdekte dat 31 van de 33 objecten zich in het westelijke deel van de markt bevonden, waar levende zoogdieren werden gehouden.
In één kraam werden maar liefst vijf positieve monsters aangetroffen. Onder de positief geteste voorwerpen vonden zich een metalen kooi in een achterkamer, karretjes die werden gebruikt om kooien te verplaatsen en een object om haren en veren te verwijderen. Dat zijn allemaal voorwerpen die rechtstreeks in verband staan met dieren.
Lees al onze artikelen over het coronavirus en covid in ons dossier.
Uit documenten en foto’s blijkt wat voor levende zoogdieren in november 2019 op de Huanan-markt aanwezig waren. Dat waren onder meer wasbeerhonden, noordelijke varkensdassen, Chinese bamboeratten en vossen. Al deze dieren kunnen worden besmet met SARS-CoV-2. Van wasbeerhonden weten we bovendien dat ze het ook verder kunnen verspreiden.
Rond 25 november 2019 is het SARS-CoV-2-virus overgesprongen van een van deze besmette zoogdieren op een mens. Rond 2 december gebeurde dat opnieuw, maar dit keer met een iets andere variant van het virus.
Twee lijnen
Het bewijs dat de Huanan-markt het decor vormt voor de oorsprong van de pandemie komt van meerdere bronnen. Om te beginnen waren de vroege covid-19-gevallen in december 2019 geclusterd rond de markt. Ook werden veel patiënten er rechtstreeks mee in verband gebracht. Het eerste bevestigde geval van covid-19 was bijvoorbeeld een verkoper van zeevruchten die op 10 december ziek werd en op 16 december in het ziekenhuis belandde. Ook de gevallen in december waarvan niet bekend is of ze verband houden met de markt, zijn wel allemaal rond de markt gegroepeerd.
Bovendien is al lang bekend dat SARS-CoV-2 vanaf het begin in twee varianten voorkwam, lijn A en lijn B. Die verschillen in twee mutaties van elkaar. Lijn A lijkt meer op verwante vleermuisvirussen. Lijn B was de eerste die op mensen oversprong, en kwam in het vervolg ook veel vaker voor dan lijn A.
Er zijn eerder meldingen geweest van het bestaan van tussenvormen. Die suggereerden dat lijn A pas na de sprong naar de mens uit lijn B was voortgekomen. Maar dit wordt tegengesproken door de tweede studie, geleid door Jonathan Pekar van de Universiteit van Californië in San Diego die de afstammingsgeschiedenis van organismen bestudeert. Zijn onderzoek wijst erop dat de tussenvormen het gevolg zijn van latere mutaties, of van fouten bij het in kaart brengen van de DNA-volgorde. De twee aparte lijnen lijken dus wel degelijk ontstaan doordat het virus twee keer van dieren naar mensen is overgesprongen.
De derde studie werd geleid door viroloog George Gao van het Chinese Centrum voor Ziektebeheersing en Preventie. Zijn onderzoek heeft meer details opgeleverd over de tests van objecten en dieren die op de markt zijn uitgevoerd. Hieruit blijkt dat één voorwerp positief testte op lijn A.
Alle andere SARS-CoV-2-virussen die op voorwerpen op de markt zijn aangetroffen, waren van lijn B. Dit is dus het eerste bewijs dat beide varianten daar aanwezig waren. Dat bevestigt nog eens dat de markt de plek was waar de sprongen op mensen plaatsvonden.
Diepgravend speurwerk
De zaak zou gesloten kunnen worden als er direct bewijs was dat zoogdieren op de markt besmet waren met het SARS-CoV-2-virus. Maar dergelijk bewijs bestaat vrijwel zeker niet meer.
Gezondheidsautoriteiten in China hebben wel enkele levende en ingevroren dieren op de markt getest, waaronder zwerfkatten, honden, slangen, konijnen en muizen. Voor zover Worobeys team weet, zijn er nooit wasbeerhonden getest die afkomstig waren van de markt of van de boerderijen en natuurgebieden waar de markt zijn voorraden vandaan haalt.
Maar alles bij elkaar vormen de vele bewijzen die in deze drie studies worden beschreven een krachtige zaak. Viroloog Marion Koopmans van het Erasmus Universitair Medisch Centrum in Rotterdam sprak op Twitter van ‘diepgravend speurwerk […] dat zeer overtuigend bewijs levert voor de Huanan-markt als epicentrum van de pandemie’.
