Sproeiverboden, verdroogde akkers en slecht bevaarbare rivieren: het was een gortdroge zomer. Wat brengt de toekomst? ‘Amsterdam heeft de temperaturen van Parijs vijftig jaar terug.‘
In kranten uit 1921 – het droogste jaar sinds het begin van de metingen voor Europa – las Gerard van der Schrier, klimaatonderzoeker bij het KNMI, dat in het vroege voorjaar al de eerste bermbrandjes ontstonden. In juli lag de Maas gedeeltelijk droog en in Drenthe waren de kanalen opgedroogd. De Zuiderzeewerken uit die tijd lagen stil in de zomer, omdat de rijnaken met stortsteen niet meer over de Friese meren konden varen. Later in het jaar ontstonden drinkwaterproblemen. Ook het vee heeft eronder geleden: door de droogte was er weinig hooi en gras en werd een deel van de koeien voortijdig geslacht.
Van der Schrier: ‘Tot september is 2022 een heel droog jaar. Maar 1921 gaat het niet meer inhalen. Dat was een recordjaar. Het was niet alleen in de zomer droog, maar ook in de lente, winter en herfst die daaraan voorafgingen.’
Hoe gevaarlijk zijn supervulkanen?
In het verleden stortten zogeheten supervulkanen de aarde meermaals in een desastreuze ‘vulkanische winter’. Gaat dat opnieuw gebeuren?
‘In het voorjaar was de buffer in de waterreservoirs eigenlijk al op. Dan begin je al met een 1-0 achterstand als het eenmaal warm begint te worden. Dit jaar stond de Rijn laag in de zomer, maar in 1921 was dat al in het voorjaar het geval. Ik heb een foto gezien ter hoogte van Schaffhausen uit maart 1921, daarop kon je de bodem van de Rijn zien.’
Hoe kwam het zover?
‘De oorzaak van de droogte in zowel 1921 als 2022 schuilt in een omvangrijk hogedrukgebied boven de Britse eilanden dat maar niet van zijn plaats kwam. Het voorjaar van 1921 was niet bijzonder warm, maar wel heel zonnig met heel weinig regen. Je krijgt geen water, maar verliest wel veel water door de verdamping.
Als de aarde warm wordt, gaat ie verdampen om af te koelen. Net als wij mensen gaan zweten bij het sporten. Maar als er geen vocht is om te verdampen, moet de aarde een andere manier vinden om zijn warmte kwijt te raken. Dat doet hij door een kacheltje te worden, de bodem gaat warmte uitstralen. De hitte-extremen die we de afgelopen jaren hebben gehad, hebben voor een deel te maken met een tekort aan vocht in de bodem.’
Peter Siegmund, ook KNMI-klimaatonderzoeker: ‘In West-Europa hebben we van nature hoge- en lagedrukgebieden die elkaar afwisselen. Vaak is het gewoon toeval wanneer je, zoals in 2022, langere tijd een hogedrukgebied hebt met droog en zonnig weer of, in regenachtige zomers, een opeenvolging van lagedrukgebieden.’
‘De droogte van 2022 is in die zin vooral een kwestie van toeval. De rol van het veranderende klimaat is daarbij klein. Wel zorgt de opwarming van Nederland voor meer verdamping, en wordt zo de droogte versterkt’, aldus Siegmund.
Droogte toen en nu
In de zomer van 1921 viel slechts 85 millimeter regen, in de zomer van 2022 159 millimeter. Gemiddeld valt er in het huidige klimaat (1991-2020) in de Bilt 239 mm in de zomer.
In heel 1921 viel er in de Bilt slechts 398 mm neerslag. Voor 2022 is de prognose 843 mm.
Wat kunnen we komende jaren verwachten?
Siegmund: ‘De temperatuur gaat verder omhoog. Nederland warmt twee keer zo snel op als het wereldgemiddelde, vooral omdat we zoveel zon hebben. De luchtdruk in de lente en zomer is echt aan het stijgen. De allerwarmste dagen van het jaar gaan zelfs drie à vier keer zo snel omhoog als het wereldgemiddelde. We verwachten dat het in de toekomst met name in de zomer zonniger en droger zal worden en in de winters iets warmer en natter.’
‘Mondiaal gezien wordt het natter’, vervolgt Siegmund. ‘Maar het gebied waarin die regen valt, neemt af. Andere gebieden worden juist droger. Dat is een gevolg van de klimaatverandering. Je ziet dat als het regent, het ook vaker stortregent.
Zuid-Europa wordt naar verwachting droger, Noord-Europa natter en wij zitten daartussen. Hoe droog het hier wordt in de zomer, hangt sterk af van de hoeveelheid fossiele brandstoffen die we verstoken.’
Het broeikaseffect. Hoe werkt dat?
Siegmund: ‘De aarde ontvangt zonlicht, energie die hij ook weer kwijt moet, anders blijft hij opwarmen. Koolstofdioxide in de atmosfeer, een product van de fossiele brandstoffen, houdt die warmteuitstraling van de aarde tegen. Er ligt als het ware een dikke koolstofdeken om de aarde heen. Met satellieten kunnen we zien dat er meer zonne- en warmtestraling de atmosfeer ingaat dan eruit komt. Dat zien we terug in de oceanen, die warmer worden.’
Ondertussen hebben we een zonnige zomer achter de rug. Is Amsterdam wat dat betreft het nieuwe Barcelona?
‘Nee, Amsterdam is het nieuwe Parijs. De hoofdstad heeft de jaargemiddelde temperatuur van Parijs vijftig jaar terug. In de lente is de temperatuur in Amsterdam zelfs te vergelijken met die in Nice in de jaren zeventig.’
