De oceaanstroming die warm water en warm weer van de tropen naar Noord-Europa brengt, komt deze eeuw nog tot stilstand, voorspellen Deense wiskundigen. Niet dat het ons helpt: de klimaatveranderingen blijven enorm en grillig.
Een weetje uit de aardrijkskundeles: New York, waar het bitter koud kan zijn, ligt zuidelijker dan Rome. Rome is minder koud dankzij de warme Golfstroom: een soort lopende band van oceaanwater die tropisch warm water aanvoert vanuit de Golf van Mexico naar Europa. Zelfs de havens in Noorwegen zijn daardoor meestal slechts druilerig, niet ijs- en ijskoud.
Tijdens deze zomer vol natuurbranden en temperatuurrecords voorspellen twee Deense wiskundigen in het vakblad Nature Communications dat de Atlantic Meridional Overturning Circulation (AMOC), het grotere stelsel van stromingen waar de warme Golfstroom deel van uitmaakt, nog deze eeuw tot stilstand komt. Misschien zelfs in de komende jaren al.
Wat gebeurt er als de permafrost ontdooit?
Door de opwarming van de aarde dooit de permafrost in rap tempo. Aardwetenschapper Niek Jesse Speetjens deed onderzoek naar de gevolgen.
‘Ik vind dat wel heel zorgwekkend, zo wordt het helemaal een race tegen de klok’, zegt Femke de Jong, die bij het onderzoeksinstituut NIOZ op Texel onderzoek doet naar oceaancirculatie, waaronder de AMOC.
Haperende motor
De motor van deze gigantische lopende band van zeewater is te vinden in de gure noordelijke Atlantische Oceaan. Het relatief zoute tropische water koelt daar af, waardoor het zwaarder wordt en zinkt. In de diepzee stroomt het weer terug naar het zuiden. Een rondje duurt duizenden jaren.
Maar de motor lijkt te haperen. Door temperatuurstijging en smeltwater van de poolkappen wordt het water in de Noord-Atlantische Oceaan warmer en vooral zoeter, en dus lichter. Het zinkt minder snel, en onderzoekers vrezen al langer dat de AMOC er ooit mee ophoudt.
Geen Elfstedentochten
Dat betekent niet dat we in Nederland opeens elk jaar Elfstedentochten krijgen en de gemiddelde temperatuur 10 graden daalt, zegt De Jong. ‘De combinatie van warmte uit de zuidelijke oceaan en overwegend zuidwestelijke wind matigt ons klimaat heel erg. Ook als de AMOC zou instorten, gaat klimaatopwarming gewoon door, alleen bij ons een paar graden minder.’
Niet alle oceaanwetenschappers denken dat het instorten van de stroom überhaupt mogelijk is. Maar dat een afslaande AMOC grote veranderingen met zich mee zou brengen, is wel zeker. Zo zou de warmte die nu naar het noorden wordt afgevoerd, blijven hangen in de tropen, met daar mogelijk een langer en uitgebreider orkaanseizoen tot gevolg.
Ook zou het de straalstroom beïnvloeden – de harde oostelijk waaiende wind op zo’n 10 kilometer hoogte. ‘En dat zou weer kunnen leiden tot meer stormen en droogte in Europa’, zegt de Jong. ‘Verder zouden tropische regenbanden verschuiven, met grote gevolgen voor de regenval in bijvoorbeeld de Sahel.’
Kantelpunt
De AMOC is een van de tipping points, een van de kantelpunten in het klimaat: als hij eenmaal afschakelt, zou het heel lang duren voordat hij weer op gang komt. ‘Het is alsof je een balletje in een klein kommetje hebt liggen’, legt De Jong uit. In het kommetje schommelt het balletje onregelmatig heen en weer: de ene maand is de stroming sterker dan de andere. Maar over het algemeen ligt het stabiel.
Door klimaatverandering wordt het kommetje breder en minder diep. De Jong: ‘Dat merk je doordat de schommelingen groter worden, en ook trager.’ Totdat op een dag het balletje eruit rolt: het systeem is niet meer stabiel. Dan is de omwenteling een feit, en schakelt de AMOC af – gedeeltelijk, of misschien zelfs helemaal.
Temperatuurarchieven
Inderdaad zien we de laatste jaren grotere en tragere schommelingen in de AMOC. Dat kunnen voorbodes zijn, maar goede directe stromingsmetingen zijn er pas sinds 2004, niet lang genoeg om het zeker te weten. Daarom gebruiken de Denen ook temperatuurarchieven van het zeewater. Die zijn minder direct, maar wel al sinds 1870 beschikbaar. Ze zijn de eersten die schommelingen en vertragingen in een grafiek zetten, om te voorspellen wannéér het omslagpunt dan komt. En die lijn kruist al in 2057 het nulpunt, al is dat jaartal niet erg precies. Het kantelpunt zou later kunnen komen, maar ook eerder, heel misschien zelfs al in 2025.
Volgens de Denen is, als de AMOC instabiel wordt, de kans dat dat deze eeuw nog gebeurt 95 procent, terwijl het internationaal klimaatpanel IPCC dit nog onwaarschijnlijk acht. De Jong: ‘Dat is zorgwekkend, het suggereert dat we heel dicht bij een tipping point zitten, met weinig tijd om er iets tegen te doen. Dit is een nieuwe waarschuwing.’
