Hereditair angio-oedeem is een ziekte die pijnlijke zwellingen veroorzaakt. Een nieuwe op CRISPR gebaseerde behandeling kan deze ziekte mogelijk genezen.
Een nieuwe vorm van een op CRISPR gebaseerde gentherapie lijkt een zeldzame genetische aandoening te genezen. De aandoening, genaamd hereditair angio-oedeem (HAE), veroorzaakt plotselinge zwellingen in lichaamsdelen zoals het gezicht, de armen, de benen of de keel. Ze komt voor bij ongeveer 1 op de 50.000 tot 100.000 mensen.
Mensen met HAE kunnen meerdere keren per maand last hebben van plotselinge vochtophopingen onder hun huid. Die zijn erg pijnlijk en kunnen verstikking veroorzaken als ze de keel verstoppen. Deze zwellingsaanvallen worden onder andere uitgelokt door virussen, veranderende hormoonspiegels en stress.
‘De mooiste dingen ontdek je door er niet specifiek naar te zoeken’
Medisch bioloog Yvette van Kooyk wil het immuunsysteem leren kankercellen aan te vallen door hun suikerjas-vermomming weg te knippen.
Kallikreïne
Bestaande medicijnen tegen HAE, die de zwellingsaanvallen tegenhouden, werken onder andere door het blokkeren van het kallikreïne-eiwit. Dit eiwit wordt aangemaakt in de lever en speelt een belangrijke rol bij het veroorzaken van ontstekingsreacties. Mensen die geboren worden zonder kallikreïne ervaren daar geen nadelige effecten van. Dat suggereert dat het permanent blokkeren van de kallikreïneproductie via gentherapie veilig is, zegt immunoloog Padmalal Gurugama van Cambridge University Hospitals in het Verenigd Koninkrijk.
Gurugama en zijn collega’s van onder andere het Amsterdam UMC ontwikkelden een nieuwe HAE-behandeling met behulp van CRISPR-technologie. Via een infuus dienen ze een soort vetbolletjes toe aan patiënten, met daarin genetisch materiaal dat het gen doorknipt dat verantwoordelijk is voor de aanmaak van kallikreïne. De vetbolletjes worden in de lever opgenomen, waar vervolgens de productie van het kallikreïne-eiwit wordt geremd. Het onderzoek is gepubliceerd in het wetenschappelijke tijdschrift The New England Journal of Medicine.
Eén infuus
De onderzoekers testten hun nieuwe behandeling bij tien proefpersonen met HAE in Nederland, Nieuw-Zeeland en het Verenigd Koninkrijk. In alle gevallen nam het aantal zwellingsaanvallen met 95 procent af in het eerste half jaar vanaf het moment dat de therapie van kracht werd. Na die tijd hadden negen van de tien proefpersonen minstens een jaar lang geen aanvallen meer. De tiende proefpersoon, die de laagste dosis van de behandeling kreeg, had in dat jaar maar één milde aanval. ‘Dit is mogelijk een remedie, zegt Gurugama.
Het ongebruikelijke aan deze behandeling is dat ze direct in mensen wordt verricht, een methode die ook wel in vivo-toediening heet. ‘Patiënten gaan naar binnen voor één infuus en klaar is Kees’, zegt arts Julian Gillmore van het University College in London, die niet bij het onderzoek betrokken was. ‘Het is enorm aantrekkelijk’, zegt hij.
Sikkelcelziekte
De meeste andere op CRISPR gebaseerde gentherapieën zijn tot nu toe ex vivo gedaan. Dat betekent dat cellen van de patiënt uit het lichaam gehaald worden, in het lab worden veranderd en vervolgens opnieuw worden ingebracht bij de patiënt. Dat is een gecompliceerdere en langdurigere procedure.
CRISPR-gentherapieën worden al ontwikkeld voor meerdere genetische aandoeningen. De eerste CRISPR-behandeling werd onlangs officieel goedgekeurd in het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten. Die dient om mensen te helpen met sikkelcelziekte en Bèta-thalassemie, twee vormen van erfelijke bloedarmoede.
Het succes van de nieuwste proef is ‘behoorlijk opwindend’, zegt Gillmore. Hij ontwikkelt een op CRISPR gebaseerde therapie voor transthyretine amyloïdose, een aandoening waarbij de lever ook betrokken is. ‘Elke ziekte die wordt veroorzaakt door een gemuteerd eiwit dat uitsluitend in de lever wordt gemaakt, en waarbij het goed is om dat eiwit uit te schakelen, is mogelijk te behandelen met deze techniek’, zegt hij.
