Bezoekers van een mummietentoonstelling lopen wellicht gevaar. Volgens experts van de Mexicaanse overheid, waar de mummies vandaan komen, lijkt een van de mummies een mogelijk gevaarlijke schimmel te bevatten.
‘Volgens enkele van de gepubliceerde foto’s vertoont ten minste één van de tentoongestelde lijken, die in november 2021 is geïnspecteerd, tekenen van een wildgroei aan mogelijke schimmelkolonies’, liet het Nationale Instituut voor Antropologie en Geschiedenis in Mexico eind maart weten aan het Amerikaanse persbureau Associated Press (AP). ‘Dit moet allemaal zorgvuldig worden bestudeerd om te zien of dit tekenen zijn van een iets dat een risico vormt voor deze culturele erfenis. En voor hen die met [de mummies] werken en ze komen bekijken.’
Onbedoelde mummies
De zogeheten mummies van Guanajuato, zijn gemummificeerde lichamen van overledenen die in de eerste helft van de negentiende eeuw begraven zijn bij de Mexicaanse stad Guanajuato.
‘Depressie zit niet alleen in het hoofd, maar in het hele lichaam’
Psychiatrisch epidemioloog Brenda Penninx onderzoekt het verband tussen mentale en lichamelijke gezondheid.
De lichamen werden in de tweede helft van de negentiende eeuw opgegraven omdat nabestaanden vanaf dat moment moesten betalen voor de begraafplaats. De graven waarbij geen nabestaanden te vinden waren, of waarbij die niet konden betalen, moesten plaatsmaken.
Enkele van de opgegraven lichamen bleken ‘per ongeluk’ gemummificeerd, door de droge, mineraalrijke grond. Dit in tegenstelling de Egyptische mummies die doelbewust gebalsemd werden. Door die natuurlijke mummificering waren de lichamen goed bewaard gebleven. Ze hadden een leerachtige huid en bij sommige ervan waren haar en kleding nog duidelijk te herkennen.
De mummies, die tegen de muren van een ruimte bij de begraafplaats werden neergezet, trekken al ruim een eeuw toeristen. Tegenwoordig staan ze achter glas. Een aantal van de mummies reizen af en toe rond om elders tentoongesteld te worden.
Onschuldige museumschimmels
Het instituut maakt zich zorgen om een zestal mummies die in glazen vitrines tentoongesteld zijn op een toeristenbeurs in Mexico-Stad. Als die vitrines niet luchtdicht zijn afgesloten, dan zouden gevaarlijke schimmelsporen bezoekers kunnen bereiken.
‘Het is terecht dat het instituut op zijn hoede is voor beschimmelde museale objecten’, zegt schimmeldeskundige Jos Houbraken van het Westerdijk Fungal Biodiversity Institute in Utrecht. Als je de schimmel niet weg kan halen, is het belangrijk om te voorkomen dat je bezoekers en medewerkers blootstelt aan de schimmelsporen, van soms maar een paar micrometer groot. Dat kan met goede afzuiging of door het object – mits droog, zodat de schimmelgroei niet toeneemt – achter luchtdicht glas te plaatsen.
Houbraken benadrukt dat deze mummies, die enkele decennia geleden zijn opgegraven, qua schimmels niet verschillen van andere museumobjecten. Het gaat in alle gevallen waarschijnlijk om vrij onschuldige schimmelgroei die ontstaat doordat het object niet bij een ideale lage luchtvochtigheid en stabiele temperatuur bewaard is.
‘De schimmels die dan ontstaan zijn soorten die maar een klein beetje vocht nodig hebben’, zegt Houbraken. ‘Dat zijn meestal geen erg giftige schimmels. Maar ze kunnen wel, als er voldoende van aanwezig is, een soort allergische reactie veroorzaken. Daardoor kun je als bezoeker of medewerker last krijgen van bijvoorbeeld geïrriteerde slijmvliezen of rode ogen.’
Schimmel-vloek van de mummie
Het is niet de eerste keer dat onderzoekers wijzen op gezondheidsrisico’s van schimmels op een mummie. Ze zijn genoemd als verklaring voor de vermeend dodelijke ‘vloek van de mummie’. Zo zouden zeker tien mensen die aanwezig waren bij het openen van farao Toetanchamon’s graf binnen een paar jaar gestorven zijn. En bij het openen van het graf van de Poolse koning Casimir IV in 1970 stierven binnen enkele weken tien van de twaalf aanwezige wetenschappers.
Er zijn onderzoekers die de sterfgevallen bij beide gebeurtenissen koppelen aan de aanwezigheid van Aspergillus-schimmels, die zijn teruggevonden in de graftombe van Casimir IV en op mummies, waaronder die van Ramses II.
‘Op net opgegraven mummies kun je inderdaad andere schimmels aantreffen, waaronder pathogene (ziekteverwekkende) soorten’, zegt Houbraken. ‘De schimmel Aspergillus flavus, die in verschillende graftombes gevonden is, maakt bijvoorbeeld aflatoxine, een zeer kankerverwekkende gifstof.’
Aflatoxine
Aflatoxine kan ook in beschimmeld voedsel zitten. Als je het eet kun je bijvoorbeeld leverkanker ontwikkelen of bij grote hoeveelheden zelfs levensbedreigende acute aflatoxicose. ‘Maar daarvoor moet je het eten’, zegt Houbraken. ‘En mensen die graftombes openden, ademden het waarschijnlijk in. In dat geval kan het alleen zo snel dodelijk zijn geweest als het immuunsysteem al niet goed werkte.’ Dat kan al als je bijvoorbeeld griep onder de leden hebt.
‘Het is lastig te achterhalen wat er precies gebeurd is bij die opgravingen’, zegt Houbraken. ‘Maar ik denk niet dat het puur en alleen door schimmels kwam.’ Dat er een dergelijke gevaarlijke schimmel op Mexicaanse mummies zit, is volgens Houbraken onwaarschijnlijk. ‘Maar het zou kunnen, en ook daarom moet je objecten goed afschermen om bezoekers te beschermen.’
