Na tweehonderd jaar keert universitair onderwijs terug in Friesland. De University Campus Fryslân wordt officieel de elfde faculteit van de Rijksuniversiteit Groningen.
Eind januari presenteerden de Friese gedeputeerde Jannewietske de Vries en Sibrand Poppema, collegevoorzitter van de Rijksuniversiteit Groningen (RUG), hun plannen voor de elfde faculteit van de RUG. Die wordt in mei in Leeuwarden in gebruik genomen en is onderdeel van de zogeheten netwerkuniversiteit University Campus Fryslân (UCF). ‘Tweehonderd jaar na de sluiting van de Universiteit van Franeker is dat heel goed nieuws voor de regio,’ aldus De Vries. ‘Het is tegelijk een opwaardering van de provincie. We zijn een broedplaats van kennis en innovatie, een universiteit hoort daarbij.’
Friesland liep in Nederland ooit voorop met universitair onderwijs. Tien jaar na de vestiging van de universiteit van Leiden, de oudste universiteit van Nederland, opende in 1585 de Universiteit van Franeker zijn poorten. Amsterdam kreeg pas in 1632 een universiteit. Er lagen deels economische motieven ten grondslag aan de oprichting van de Friese universiteit. Het geld dat de studenten zouden uitgeven zou binnen de provincie blijven, zo was de gedachte. Dat had men goed bekeken. Er kwamen drukkers, boekhandels en kroegen in de stad en dat voor ongeveer 65 studenten per jaar. Studeren was in die tijd financieel slechts voor weinigen weggelegd.
Hoe vetter het eten, hoe lekkerder het ruikt en hoe liever we het eten
Als we een snackbar of oliebollenkraam naderen, komt direct onze neus in actie: bijna onweerstaanbaar, zo lekker. Wat wij in ...
Dominees
De universiteit werd in eerste instantie opgericht om dominees op te leiden. Het Kruisherenklooster waarin de Friese universiteit onderdak had gevonden, was dan ook vooral in trek vanwege de theologische faculteit. Maar ook voor rechten, filosofie, Grieks en Hebreeuws werden professoren aangetrokken, soms weggekocht van de universiteiten van Utrecht, Leiden en Groningen. En zo groeide de universiteit in de zeventiende eeuw uit tot een knooppunt van geleerdheid, met name op het terrein van de wiskunde.
Beroemde wetenschappers studeerden of doceerden in Franeker of lieten er hun werk uitgeven. Zoals Christiaan Huygens, astronoomTycho Brahe, filosoof René Descartes en de Engelse geleerde John Locke. Maar ook de latere directeur-generaal van Nieuw-Nederland, Pieter Stuyvesant, was verbonden aan de Franeker Universiteit. Net als Phocylides Holwarda, die spraakmakende astronomische waarnemingen deed en invloedrijke filosofische werken schreef. Amateurastronoom Eise Eisinga, die in zijn huis in Franeker een planetarium bouwde, was er nog enige tijd buitengewoon hoogleraar. Eisingsa’s planetarium is nog steeds een toeristische trekpleister in het Friese stadje.
Ooit haalde Franeker alleen al honderden studenten uit Scandinavië, maar er kwam steeds meer concurrentie, zoals van de in 1648 opgerichte Universiteit van Harderwijk. Halverwege de achttiende eeuw begonnen de studentenaantallen terug te lopen en raakte de universiteit steeds meer in financiële nood. Uiteindelijk werd de universiteit, net als die van Harderwijk, tijdens de Franse bezetting op last van Keizer Napoleon in 1811 gesloten.
In de jaren negentig van de afgelopen eeuw kreeg Franeker nog heel even het wetenschappelijke onderzoeksinstituut Cartesius als dependance van de Universiteit Twente. Dat instituut zou zich gaan bezighouden met vraagstukken van economische groei en duurzame ontwikkeling. Het instituut verhuisde later naar Leeuwarden, maar werd vijf jaar geleden opgeheven omdat er te weinig geld van het bedrijfsleven kwam.
Schatbewaarders
De roemruchte geschiedenis van Franeker als universiteitsstad is daarmee zeker niet vergeten. Van het historische universiteitscomplex zijn nog delen bewaard gebleven. Museum Martena en het Fries Historisch en Letterkundig Centrum Tresoar in Leeuwarden zijn de schatbewaarders van de nalatenschap van de Franeker Universiteit. Af en toe vinden er in de stad nog academische promoties plaats.
De nieuwe opleidingen zullen zich echter volledig concentreren in Leeuwarden. In totaal gaat het om vijf tot tien nieuwe studies, die enkele honderden studenten naar Leeuwarden moeten trekken. Maar men wil ook een internationaal residentieel University College realiseren; dat wordt een brede driejarige bacheloropleiding op velerlei gebied. Het University College moet groeien naar een opleiding met uiteindelijk ongeveer zeshonderd studenten.