Op 21 november 2023 vond in de uitverkochte zaal van het Internationaal Theater Amsterdam de elfde editie van het Gala van de Wetenschap plaats. New Scientist-hoofdredacteur Jim Jansen presenteerde de avond en hersenwetenschapper Erik Scherder was curator. Het was een sfeervolle avond waarin kunst en wetenschap volledig samensmolten.
Onder begeleiding van de band LÜNA opende New Scientist-hoofdredacteur Jim Jansen de show. Op het grote scherm aanschouwde het publiek hoe curator Erik Scherder met haast naar het Internationaal Theater Amsterdam fietste, waar hij met groot applaus werd ontvangen. De avond was begonnen, met als hoofdthema: kunst en wetenschap.
Intrigerend onderzoek
In zijn straatmuzikantoutfit betrad de eerste spreker Samuel Stäbler het podium. Hij begon Knockin’ On Heaven’s Door te zingen en vroeg vervolgens: ‘Zou jij mij geld geven voor dit simpele optreden?’ Wat volgde was een hilarisch college vol statistieken over de optimale omstandigheden voor straatmuzikanten. Wat blijkt: ‘Van alle straatmuzikanten verdienen kinderen eigenlijk het meest’.
Dit is waarom een mediterraan dieet zo goed voor je is
Een mediterraan dieet verlaagt het risico op hartaanvallen en andere aandoeningen. Inmiddels beginnen onderzoekers te begrijpen waarom.
Eveneens bewonderingswaardig is het onderzoek van embryoloog Bernadette de Bakker. Zij is door een vakjury uitgeroepen tot het New Scientist Wetenschapstalent van 2023. In een live interview vertelde ze passievol over haar onderzoek naar de beeldvorming van foetussen. ‘Met mijn onderzoek wil ik uiteindelijk echoapparatuur trainen met AI, om vanzelf aangeboren afwijkingen te herkennen. Er wordt nu nog te veel gemist’, zei ze.
Vervolgens liet cognitief wetenschapper Maartje Raijmakers het publiek nadenken over nieuwsgierigheid. Ze vertelde over haar eigen onderzoek, met als hoofdvraag: hoe kan je nieuwsgierigheid opwekken? Het publiek mocht daarbij ook even proefkonijn zijn. ‘Naar welke van deze kunstwerken zou u het liefst langer kijken?’, vroeg Raijmakers.
Sprakeloos
Er viel veel te vieren op het gala. Zo werd ook de winnaar van de Robert Dijkgraaf Essayprijs bekendgemaakt voor het beste essay met als thema: zonder kunst geen wetenschap.
‘We hebben weer heel veel gelezen,’ zei juryvoorzitter Rennie Rijpma, hoofdredacteur van het AD. Terwijl ze langzaam de envelop opende met de winnaar, ontstond een hevige spanning in de zaal en op het podium. ‘De winnaar is Sophie Zwertbroek!’. Zwertbroek was er sprakeloos van. ‘Wat vind je ervan?’ vroeg Jansen. ‘Uhhhhh… vet’, antwoorde een duidelijke trotse maar ook verraste Zwertbroek.
Vervolgens werden de lichten gedimd en werd het publiek meegezogen door danseres Hannah Creutzburg, die met haar dans een kunstige interpretatie gaf aan het winnende essay.
Niet stilzitten
Heel veel studies laten zien dat je na een half uur zitten weer even moet bewegen, vertelde Scherder. ‘U zit al ruim een half uur! Dus ik zou zeggen, kom van uw stoel!’. Zo kreeg Scherder twee keer de hele zaal in beweging.
De eerste keer moest het publiek drie minuten lang een squat-beweging maken. De tweede keer zongen de galabezoekers gemoedelijk ‘van voor naar achter, van links naar rechts’. Hoewel sommigen eerst even aarzelden, deed uiteindelijk het hele publiek schaamteloos mee.
Passie voor de kunst
Een avond vol kunst is natuurlijk niet compleet zonder de schilderkunst. Op het podium liet kunstenaar Ellert Jan van der Klis enkele van zijn kunstwerken zien. Op 43-jarige leeftijd kreeg hij een beroerte in de hersenen met als gevolg afasie, vertelde Scherder. Daardoor kan de kunstenaar moeilijk uit zijn woorden komen. Desondanks wist van der Klis zijn liefde voor de kunst uitstekend over te brengen op het publiek. ‘Het is zo mooi. Heerlijk’, zei hij over het schilderen.
Ook een oude bekende van het gala, Robert Dijkgraaf, heeft een grote passie voor kunst. ‘Mijn studentenkamer stond helemaal vol schilderijen’, zei hij tijdens een interview met Jansen. ‘Op de kunstacademie heb ik geleerd om een onderzoeker te zijn. Ik leerde daar om heel veel dingen te proberen’, vertelde Dijkgraaf.
Onderzoek en kunst smelten samen
Na de pauze volgde een klein college over de invloed van ruimteplanning in de stad op hoe mensen omgaan met hun omgeving. Wetenschapper Frank Suurenbroek onderzoekt dit vanuit de neuroarchitectuur, terwijl kunstenaar Titia Ex het onderwerp benadert vanuit de lichtkunst. ‘Licht is een ervaring’, zei ze terwijl de lampen boven het publiek verduisterden en de schijnwerpers in een golvende beweging over de zaal wiegden.
Ook marine-bioloog Lisa Becking nam de kunst mee in haar presentatie over het verlies van biodiversiteit in koraalriffen. ‘We moeten creatiever kijken dan alleen in doemscenario’s’, zei ze. Het publiek kreeg kaartjes met een unieke geurmix van zeelucht, zeewier en neopreen duikpakken. Zo konden we ons even verbonden voelen met de zee.
Vervolgens benadrukte politicoloog Jean Tillie het belang van creatief denken voor wetenschappelijk onderzoek. Na aanleiding van de moord op Theo van Gogh heeft hij onderzoek gedaan naar radicalisering in de samenleving. ‘Dat was het meest uitdagende onderzoek dat ik ooit heb gedaan’, zei hij. ‘Het was politiek heel spannend. Dan is wel wat creativiteit nodig’.
Mislukte experimenten
Uit de wetenschap zelf kan ook prachtige kunst ontstaan. Dat bewees bio-ingenieur Loes Segerink op een hilarische manier terwijl ze foto’s deelde van mislukte experimenten in het lab. Ook frustraties in het lab leidde tot een mooie fotoreeks van fotograaf Bianca Sistermans. Zo zagen we een foto van een overvol chemisch-afvalbakje dat door geen enkele lab-medewerker werd geleegd.
Als afsluiting van de avond vatte natuurkundige Ivo van Vulpen en componist Merlijn Twaalfhoven het thema van de avond samen. Zij lieten zien dat je met kunst het onzichtbare zichtbaar kunt maken, bijvoorbeeld om sterrenstelsels te bestuderen. ‘Wij hebben apparatuur nodig om onze zintuigen op te rekken’, zei van Vulpen.
Dat er meer zichtbaar wordt door de kunst blijkt ook uit een schildering van kunstenaar Judith van der Meer. Gedurende de voorstelling schilderde ze een prachtige spiraal nevel die, net als het echte heelal, groter werd naarmate je het met ander licht bekeek.